Ганс Андерсен - Казкi (на белорусском языке) Страница 18

Тут усе званы ў горадзе зазванiлi самi па сабе, птушкi зляцелiся цэлымi выраямi, а да палаца пацягнулася такое шчаслiвае шэсце, якога не бачыў яшчэ нi адзiн кароль!

ГАНС ДАЎБЕШКА

Нанава пераказаная даўняя гiсторыя

Быў у адной вёсцы стары маёнтак, а ў старым маёнтку жыў стары пан. У яго было два сыны, ды такiя разумныя, што калi б яны i палову таго розуму мелi, дык i то iм хапiла б. Абодва яны збiралiся пасватацца да каралеўны, i ў гэтым не было нiчога асаблiвага, бо яна сама абвясцiла, што выйдзе замуж за самага разумнага, хто здолее перагаварыць яе.

Абодва браты рыхтавалiся да сватання восем дзён, на большае ў iх часу не заставалася, але i гэтага iм было досыць: яны шмат чаго зналi i былi хлопцы хоць куды. Адзiн вывучыў на памяць увесь лацiнскi слоўнiк i мясцовыя газеты за тры гады i мог iх пераказаць не толькi ад пачатку да канца, а i наадварот - ад канца да пачатку. Другi вывучыў назубок збор законаў, ведаў усё, што належыць ведаць мунiцыпальнаму радцу, i мог разважаць пра дзяржаўныя справы. Апрача таго, ён умеў вышываць падцяжкi, - во якi быў майстар! I кожны з iх даводзiў: "З каралеўнаю ажанюся я!"

Бацька даў iм па добрым канi: таму, што ведаў на памяць слоўнiк i газеты, - каня чорнага як вугаль, а таму, што меў дзяржаўны розум i ўмеў вышываць, каня белага як малако. Браты змазалi сабе губы рыбiным тлушчам, каб рот лягчэй i хутчэй адкрываўся, i сабралiся ў дарогу. Усе слугi высыпалi на двор паглядзець, як маладыя панiчы пасядуць на коней. Прыйшоў i трэцi брат, братоў жа было тры, але трэцяга, малодшага, нiхто не лiчыў: далёка яму было да сваiх вучоных братоў, i звалi яго проста Ганс Даўбешка.

- Куды гэта вы? I чаго гэтак разадзелiся? - спытаў ён.

- У палац едзем, каралеўну сабе "выгаворваць". А ты што, не чуў хiба? Пра гэта ж ва ўсе званы звоняць.

I яны расказалi яму пра сваё сватанне.

- Вунь яно што! Дык i я з вамi! - сказаў Ганс Даўбешка.

Але браты толькi пасмяялiся з яго i паехалi.

- Бацька, дай мне каня! - закрычаў Ганс Даўбешка. - Вельмi ж мне захацелася жанiцца. Выбера мяне каралеўна - добра, а не выбера - я сам яе забяру!

- Не мялi языком абы-што! - асадзiў яго бацька. - Не дам я табе каня. Ты i гаварыць як след не ўмееш! От браты твае - iншая рэч, яны малайцы!

- А калi не даеш каня, дык я вазьму казла! Казёл мой уласны, ён давязе мяне як мае быць!

I Ганс Даўбешка сеў вярхом на казла, стукнуў яго пяткамi пад бакi i памчаўся па гасцiнцы. Адно пыл закурэў!

- Вось i я еду! - сказаў сам сабе Ганс Даўбешка i загарланiў песню.

А браты ехалi не спяшаючыся, моўчкi: iм трэба было як след абдумаць пра што i як гаварыць з каралеўнай, каб не даць маху.

- Го-го-го! - крыкнуў Ганс Даўбешка. - Вось i я! Зiрнiце, што я знайшоў па дарозе!

I ён паказаў братам дохлую варону, што падняў з зямлi.

- Даўбешка! - сказалi браты. - Навошта яна табе?

- Я падару каралеўне!

- Ага, падары! - засмяялiся яны i паехалi далей.

- Го-го-го! Вось i я! - зноў гукнуў Ганс Даўбешка. - Паглядзiце, што яшчэ я знайшоў! Такiя рэчы не кожны дзень валяюцца па дарозе!

Браты азiрнулiся, каб паглядзець.

- Даўбешка! - сказалi яны. - Гэта ж стары драўляны чаравiк, ды нават без верху! Мо i яго таксама падарыш каралеўне?

- А як жа! Падару! - адказаў Ганс Даўбешка.

Браты засмяялiся i паехалi далей.

- Го-го-го! Вось i я! - зноў закрычаў Ганс Даўбешка. - I праўда, - чым далей, тым болей! Го-го-го! Такое i не прыдумаеш!

- А ну, што ты яшчэ там знайшоў? - спыталi браты.

- Э, не, не скажу! От зарадуецца каралеўна!

- Тфу! - плюнулi браты. - Ды гэта ж гразь з канавы!

- Ды яшчэ якая! - адказаў Ганс Даўбешка. - Самага лепшага гатунку! Так i цячэ мiж пальцаў, не ўтрымаць!

I ён наладаваў сабе поўную кiшэню гразi.

А браты прыпусцiлi наўгалоп i прыехалi на гадзiну раней за Ганса.

Каля гарадскiх варотаў жанiхоў нумаравалi па парадку i ставiлi ў шарэнгi па шэсць чалавек у кожнай. Ставiлi iх так блiзка адзiн да аднаго, што яны нi паварушыцца, нi ўзняць рукi не маглi. I правiльна рабiлi, бо iнакш памiж iмi ўсчалася б бойка, бо кожнаму хацелася быць наперадзе.

Усе астатнiя жыхары краiны тоўпiлiся каля палаца i зазiралi ў вокны, каб паглядзець, як каралеўна прымае жанiхоў. Жанiхi заходзiлi ў залу адзiн за адным. I як толькi заходзiлi, дык адразу трацiлi ўсё сваё красамоўства: у iх нiбы мову адбiрала.

- Не гадзiцца! - крычала каралеўна. - Вон!

I вось зайшоў старэйшы брат, той, што ведаў на памяць увесь слоўнiк. Але, пакуль ён стаяў у шарэнгах, дык пазабываў усё дазвання, а тут яшчэ падлога пад нагамi рыпiць, столь люстраная, так што бачыш сябе дагары нагамi, каля кожнага акна па тры пiсары i адзiн мунiцыпальны радца, i ўсе запiсваюць кожнае слова размовы, каб надрукаваць у газеце, якая прадаецца на рагу за два скiлiнгi, страх ды годзе! Да таго ж у пакоi палiлася ў печы, i яна разагрэлася дачырвана.

- Ну i горача тут! - сказаў нарэшце жанiх.

- Гэта таму, што бацька надумаўся сёння пеўнiкаў засмажыць! - абазвалася каралеўна.

Жанiх ажно рот разявiў: не чакаў ён такой размовы i не мог вымавiць нi слова, хоць яму хацелася адказаць як мага дасцiпней.

- Э-э! - прамямлiў ён.

- Не гадзiцца! - сказала каралеўна. - Вон!

Давялося яму пайсцi нi з чым. Тады зайшоў другi брат.

- Ух, як тут горача! - пачаў ён.

- Ага, мы смажым сёння пеўнiкаў, - адказала каралеўна.

- Як? Што? Каго?.. - перапытаў ён.

I ўсе пiсары запiсалi: "Як? Што? Каго?"

- Не гадзiцца! - сказала каралеўна. - Вон!

I тут з'явiўся Ганс Даўбешка. Ён заехаў на казле проста ў залу.

- Ну i гарачыня! - прабурчаў ён.

- Гэта я пеўнiкаў смажу! - адказала каралеўна.

- От шанцуе! - усклiкнуў Ганс Даўбешка. - Дык i маю варону можна будзе засмажыць?

- Можна! - адказала каралеўна. - А ў цябе ёсць у чым смажыць? У мяне няма нi рондаля, нi патэльнi.

- А ў мяне ёсць! - сказаў Ганс Даўбешка. - Вось пасудзiна, нават з ручкаю!

I ён выцягнуў з кiшэнi стары драўляны чаравiк i паклаў у яго варону.

- Ды гэта ж цэлы абед! - сказала каралеўна. - Але дзе нам узяць падлiўкi?

- А ў мяне ў кiшэнi! - адказаў Ганс Даўбешка. - У мяне яе столькi, што дзяваць няма куды, хоць выкiдвай!

I ён зачэрпнуў з кiшэнi жменю гразi.

- Вось гэта мне падабаецца! - усклiкнула каралеўна. - На ўсё ў цябе гатовы адказ, па слова ў кiшэнь не лезеш. Таму я выйду за цябе замуж! Але цi ведаеш ты, што кожнае наша слова запiсваецца i заўтра трапiць у газеты? Бачыш, каля кожнага акна стаяць па тры пiсары ды яшчэ стары мунiцыпальны радца? А радца гэты найгоршы - зусiм з розуму выжыў!

Яна ўсё гэта гаварыла, каб напалохаць Ганса. А пiсары зарагаталi i запырскалi падлогу чарнiлам.

- Ах, вунь вы якiя паночкi! - выгукнуў Ганс Даўбешка. - От я зараз пачастую гэтага радцу!

I доўга не думаючы вывернуў кiшэню i заляпiў радцу ўвесь твар гразёю.

- Цудоўна! - усклiкнула каралеўна. - Да гэтага i я не дадумалася б. Але я яшчэ навучуся!

Так вось i стаў Ганс Даўбешка каралём, ажанiўся, надзеў карону i сеў на трон. Мы даведалiся пра ўсё гэта з газеты, якую выдае мунiцыпальны радца, але ёй не варта занадта верыць.

САДОЎНIК I ГАСПАДАРЫ

Пасярод старадаўняй сядзiбы, прыкладна каля мiлi ад сталiцы, стаяў прыгожы панскi палац з масiўнымi сценамi, вежачкамi, франтонамi. У гэтым палацы жылi муж i жонка - багатыя ды знакамiтыя дваране. Праўда, яны прыязджалi сюды только летам, але гэта быў самы любiмы iхнi маёнтак. Палац быў прыгожы звонку, зручны i ўтульны ўнутры. Парадны пад'езд упрыгожваў высечаны з каменю радавы герб гаспадароў. Цудоўныя ружы ўвiвалi гэты герб i плялiся ўгару па сцяне, а перад палацам рассцiлаўся густы дыван зяленiва. Поруч з белым i чырвоным глогам тут красавалiся рэдкiя кветкi, якiя цвiлi не толькi ў аранжарэi, але i пад адкрытым небам.

Нездарма гаспадары сядзiбы мелi добрага садоўнiка. Кветнiк, фруктовы сад, агарод - усё гэта было справай яго рук i радавала вока. За агародам яшчэ заставалiся рэшткi старога сада, зарослага кустамi буксу, якiя былi абрэзаны ў выглядзе шароў i пiрамiд. А далей узвышалiся два вялiзныя старыя дрэвы, амаль цалкам засохлыя. Здалёку здавалася, што раптоўны парыў урагану зверху да нiзу абляпiў iхнiя голыя сукi густымi камякамi гною. На самай жа справе гэта быў не гной, а птушыныя гнёзды.

З даўнейшай пары ў гэтых гнёздах жылi крыклiвый чароды варон i гракоў, якiя змайстравалi тут сапраўдны птушыны гарадок i непадзельна валадарылi ў сядзiбе. Бо яны былi першымi насельнiкамi ў тутэйшых мясцiнах, спаконвечнымi ўладарамi маёнтка, яго сапраўднымi гаспадарамi. Двухногiмi жыхарамi маёнтка яны проста грэбавалi, хоць i мусiлi змiрыцца з iснаваннем гэтых пастаянных стварэнняў. А тыя iншы раз смалiлi ў птушак са стрэльбаў, i тады чароды натапыраных перапалоханых варон i гракоў узляталi з крыкам: "Карр! Карр!"

Садоўнiк не раз казаў гаспадарам, што трэба ссекчы гэтыя дрэвы, - яны псуюць садовы пейзаж, а як толькi iх не стане, знiкнуць i шумныя птушкi. Але гаспадары i слухаць не хацелi пра тое, каб страцiць дрэвы i птушыную гаману. У старых дрэвах i карканнi птушак яны бачылi асаблiвую прывабнасць - адзнаку даўнiны, якую хацелi захаваць насуперак усяму.

- Дрэвы перайшлi да птушак у спадчыну ад продкаў, дык няхай птушкi i валодаюць iмi, дабрамудры Ларсен! - гаварылi гаспадары.