Ганс Андерсен - Казкi (на белорусском языке) Страница 57

- Вось мой дом! - сказала ластаўка. - А ты выберы сабе самую прыгожую кветку ўнiзе, я пасаджу цябе туды, i ты будзеш жыць цудоўна.

Дзюймовачка ўзрадавалася i ад радасцi запляскала ў далонi.

Унiзе ляжалi кавалкi белага мармуру - гэта звалiлася верхняя частка адной калоны i разбiлася на тры кавалкi, - памiж мармуровымi абломкамi раслi вялiкiя белыя кветкi. Ластаўка спусцiлася i пасадзiла дзяўчынку на шырокi пялёстак. Але што за дзiва! У чашачцы сядзеў маленькi чалавечак, беленькi i празрысты, нiбыта ён быў са шкла. За плячыма ў яго дрыжэлi лёгкiя крылцы, а на галаве блiшчэла маленькая залатая карона. Ростам ён быў не больш за нашу Дзюймовачку. Гэта быў кароль эльфаў.

Калi ластаўка падляцела да кветкi, эльф зусiм перапалохаўся. Ён быў такi маленькi, ластаўка такая вялiкая! Але ён вельмi ўзрадаваўся, калi ўбачыў Дзюймовачку, - ён нiколi яшчэ не бачыў такой прыгожай дзяўчынкi. Ён нiзка пакланiўся ёй i спытаў, як яе завуць.

- Дзюймовачка, - адказала дзяўчынка.

- Мiлая Дзюймовачка, - сказаў эльф, - цi не хочаш ты быць маёй жонкай?

I Дзюймовачка адразу згадзiлася.

Тады з кожнай кветкi вылецелi эльфы i прынеслi Дзюймовачцы падарункi. Самым лепшым падарункам былi празрыстыя крылцы, зусiм як у страказы. Iх прывязалi Дзюймовачцы на спiну, i яна таксама магла цяпер лётаць з кветкi на кветку. Вось было радасцi i весялосцi!

А ластаўка сядзела наверсе, у сваiм гняздзечку, i спявала песнi, як магла.

Яна спявала эльфам вясёлыя песнi пра цёплую зiму, а калi ў халодныя краiны прыйшла вясна, ластаўка пачала збiрацца на радзiму.

- Бывай, бывай! - прашчабятала ластаўка i зноў паляцела з цёплых краёў у Данiю.

Там у яе было маленькае гняздзечка, якраз над акном чалавека, якi ўмеў добра расказваць казкi. Ластаўка расказала яму пра Дзюймовачку, а ад яго i мы даведалiся пра ўсю гэту гiсторыю.

ШЧАСЛIВАЯ СЯМЕЙКА

Самы вялiкi лiст мае, вядома ж, лiст лопуху: прымацуеш яго да грудзей вось табе i фартушок, а пакладзеш у дождж на галаву - маеш парасончык! Гэтакi лапушысты ён, гэты лопух! I, каб ведалi, нiколi не расце па аднаму, а заўсёды як ужо адзiн вырас, то вакол шмат такiх лопухаў уздымаецца - гэтакая шыракалiстая раскоша! I ўся гэта забуялая зелянiна - прыдатны харч для смаўжоў! А самiх смаўжоў, белых, вялiкiх, спажывае ў якасцi ежы з далёкiх часоў важнае панства; са смаўжоў заўсёды гатавалi фрыкасэ, i паны, ласуючыся iм, задаволена цмокалi: "Ах, як смачна!" Яны i папраўдзе ўцямiлi сабе, што гэта страшэнна смачна i спажыўна. Дык вось, гэтыя вялiкiя белыя смаўжы сiлкавалiся лопухам, таму i пачалi гэту раслiну сеяць людзi.

Была адна старая панская сядзiба, дзе ўжо даўно не спажывалi смаўжоў, i яны ўсе павывелiся. А лопух застаўся; ён сабе рос ды рос - i нiчым яго нельга было заглушыць; усе алеi, усе градкi пазарасталi лопухам, ды так, што нават сад зрабiўся не садам, а лапушыстым лесам; нiхто б нават не здагадаўся, што некалi тут расла садавiна, калi б там-сям не тырчалi заглушаныя забуялай травой i кустоўем то яблынька, то калючая слiўка. Вось у гэтым лапушыстым лесе i жыла апошняя пара вельмi ўжо старых смаўжоў.

Яны i самi не ведалi колькi iм гадоў, але добра памяталi, што раней iх было багата, што яны вельмi старой замежнай пароды i што ўвесь гэты лес быў пасаджаны прынамсi для iх i для iх родзiчаў. Старыя смаўжы нiводнага разу не выходзiлi са свайго лесу, але ведалi, што дзесьцi побач ёсць нешта такое, што называецца панскай сядзiбай; там смаўжоў вараць да тае пары, пакуль яны не пачарнеюць, а пасля кладуць на срэбраную талерку. Што было далей, яны не ведалi. Не ведалi яны таксама i нават уявiць сабе не маглi, што значыць зварыцца i ляжаць на срэбранай талерцы; ведалi толькi тое, што гэта так цудоўна i, галоўнае, арыстакратычна! I нi майскi жук, нi жаба, нi дажджавы чарвяк - нiхто з тых, у каго яны пыталiся, нiхто нiчога не мог пэўнага сказаць пра гэта: нiкому з iх яшчэ не даводзiлася быць звараным i ляжаць на той срэбранай талерцы!

Што тычыцца самiх сябе, то смаўжы выдатна ведалi, што яны самыя першыя ў свеце, што ўвесь лес расце толькi для iх, а сядзiба iснуе толькi для таго, каб яны маглi некалi зварыцца i ляжаць на срэбранай талерцы.

Жылi смаўжы цiха, мiрна i вельмi шчаслiва. Дзяцей у iх не было, i яны ўзялi на выхаванне смоўжыка з простых. Але малы нiяк не хацеў расцi - быў жа ён звычайны, простай пароды, але старым, асаблiва смаўжысе-мацi, усё здавалася, што ён прыкметна падрастае, i яна прасiла смаўжа-тату, калi ён не бачыць гэтага так, то няхай абшчупае ракавiнку малога! Бацька шчупаў i ўрэшце згаджаўся з мацi.

Аднойчы лiў моцны дождж.

- Бач, як барабанiць па лiсцi! - сказаў смоўж-тата.

- Лiе i лiе! - сказала смаўжыха-мацi. - Вось як пацякло па сцяблу! Будзе тут вiльгацi! Адна ўцеха, што ў нас i ў нашага сыночка такiя трывалыя хаткi! Не, што нi кажы, а нам даўно больш гадоў, чым каму iншаму на гэтым свеце! Цяпер добра бачна, што мы найпершыя ў свеце! I ў нас з дня нараджэння ёсць свае ўтульныя хаткi, для нас пасаджаны гэты лапушысты лес! А ўсё ж хацелася б дазнацца, цi далёка ён раскiнуўся i што там за iм?

- Нiчога! - сказаў смоўж-тата. - Ужо лепш, як у нас, нiдзе не будзе; я ва ўсялякiм разе лепшага i не шукаю.

- А мне, - сказала мройна смаўжыха-мацi, - хацелася б трапiць на сядзiбу, зварыцца i ляжаць на срэбранай талерцы. Такiм гонарам былi ашчаслiўленыя ўсе нашы продкi, i ў тым, згадзiся, ёсць нешта асаблiвае!

- Сядзiба, напэўна, даўно разбурылася, - сказаў смоўж-тата, - або зарасла лопухам, то i людзям адтуль не выбрацца. Ды чаго так спяшацца? А ты вечна спяшаешся i сынок наш следам за табой. Ён вунь трэцi дзень паўзе ўверх па сцяблу; ажно галава кружыцца, як глянеш!

- Ну, не бурчы, стары! - сказала смаўжыха-мацi. - Ён асцярожненька паўзе. Ён жа наша адзiная ўцеха на старасцi гадоў, нам, старым, толькi дзеля яго i застаецца жыць. Але цi думаў ты дзе нам знайсцi сыночку жонку? Ты думаеш там, у лопуху, не знойдзецца хто-небудзь з нашага высакароднага роду?

- Бяздомныя чорныя смаўжы ёсць, вядома, - сказаў смоўж-тата, - але ж гэта просталюдзiны! Ды i вельмi яны самi сабой занятыя! Можна, урэшце, даручыць гэту справу мурашам: яны вечна шнуруюць то туды, то сюды i, напэўна ж, ведаюць, дзе трэба шукаць жонку для нашага малога гадаванца.

- Ведаем, ведаем адну прыгажуню, - сказалi мурашы. - Але наўрад цi падыдзе яна вам, бо тая прыгажуня, калi хочаце ведаць, каралева!

- Гэта нiчога! - сказалi старыя. - А цi ёсць у яе дом?

- Ёсць! Нават палац! - запэўнiлi мурашы. - Выдатны мурашнiк, а ў iм семсот хадоў!

- Дзякаваць вам! - сказала смаўжыха-мацi. - Нашаму сыну няма чаго лезцi ў мурашнiк! Калi вы не маеце на прыкмеце нiкога лепшага, то мы даручым гэту справу камарам: яны лётаюць i днём i ноччу, i пад сонцам i пад дажджом, ведаюць лопухавы лес уздоўж i ўпоперак.

- У нас ёсць нявеста для вашага сына! - затрубiлi камары. - На агрэставым кусце сядзiць у сваёй хатцы адна маленькая смаўжыха. Крокаў сто адсюль, не больш будзе. Яна жыве зусiм адна i мае ўзрост, калi трэба выходзiць замуж. Усяго сто чалавечых крокаў адсюль да яе!

- То няхай паўзе сюды! - сказалi старыя. - У сына вунь увесь лопухавы лес, а ў яе ўсяго толькi адзiн агрэставы куст.

Па смаўжыху-нявесту паслалi. Яна пакiравала ў дарогу i паспяхова дабралася да лопухаў на восьмы дзень падарожжа. Вось што значыць чысцiня пароды.

Адсвяткавалi вяселле. Шасцёра светлячкоў свяцiлi на ўсю моц, а наогул вяселле было вельмi цiхае: старыя не любiлi шуму. Затое смаўжыха-мацi сказала цудоўную прамову. Бацька гаварыць не здолеў, бо моцна быў узрушаны! I вось старыя аддалi маладым у валоданне ўвесь лопухавы лес, пры гэтым адзначылi тое, што ўсё жыццё гаварылi - лепшага, чым гэты лес, ва ўсiм свеце няма нiчога, i што, калi маладыя будуць сумленна i высакародна жыць i нагадуюць дзяцей, то некалi iм або iхнiм дзецям пашчасцiць трапiць на сядзiбу: там iх павараць да чарнаты i пакладуць на срэбраную талерку.

Пасля старыя запаўзлi ў свае домiкi i больш ужо не паказвалiся.

А маладыя смаўжы пачалi цараваць у лесе i пакiнулi пасля сябе багата нашчадкаў. Трапiць жа на сядзiбу i легчы на срэбраную талерку iм так i не давялося! Таму яны вырашылi, што сядзiба зусiм разбурылася, а ўсе людзi на свеце павымерлi. Нiхто iм не пярэчыў, - значыць, так яно i выйшла. I вось зноў барабанiў дождж па лопуху, забаўляючы смаўжоў, а сонца ззяла, каб зелянеў гэты лопух, i яны былi шчаслiвыя, шчаслiвыя! I ўся iх сям'я была шчаслiвая, - вось так!

РАМОНАК

Слухайце ды на вус матайце, чаму казка вучыць.

Непадалёк ад дачы, каля самай канавы, рос у мяккай, зялёнай траве рамонак. Сонечныя промнi грэлi i лашчылi яго гэтак жа, як i раскошныя дачныя кветкi ружы, пiвонi, цюльпаны.

Адным цудоўным ранкам рамонак расцвiў. Жоўтае, круглае, як сонейка, сэрца яго было акружана ззяннем белых промняў-пялёсткаў. Кветку не бянтэжыла, што яна расла ў густой траве, а не каля дачы. Яна была задаволена ўсiм. Прагна цягнулася да сонца, мiлавалася iм i слухала, як высока-высока ў небе спявае жаўрук.

Рамонак быў такi вясёлы i шчаслiвы, быццам у дзень, калi ён расцвiў, была нядзеля, а не панядзелак. Ён, як вучнi ў класе, смiрна сядзеў на сцяблiнцы i вучыўся ў яснага сонейка i ва ўсёй навакольнай прыроды. Нават не зайздросцiў жаўруку ў небе, якi бясконца лятаў i спяваў. Рамонку здавалася: ён шчаслiвы!