Сергей Давидович - Замалёўкi (на белорусском языке) Страница 10

Рос ён па такой ядзе слаба, таўсцеў - яшчэ слабей, мог праз плот працiснуцца i не ўшчамiцца.

Восенню крапiва пайшла "на адпачынак", лушпаяў было мала, ды i не цярпелася хутчэй скабку абсмактаць - таму абкацiў тата парсючка i закалоў яго. Шкада было, ды такая ўжо свiнячая доля.

Але не сала i не скабкi мне запомнiлiся, хоць у маiм жыццi гэта быў самы першы, а таму - самы смачны парсючок. Запомнiлася другое. Аказваецца, з парсючка можна зрабiць не толькi прысмакi, але i цiкавую, мала каму вядомую цацку.

Разрэзаўшы парсючку падбрушша i выцягнуўшы ўнутранасцi, тата нам кажа:

- Зараз, дзеткi, я вам шарык надзьму, нясiце хутчэй нiтку!

Знайшоў сярод кiшак нейкую пляву, асцярожна дастаў яе.

- Гэта посiк! - i пачаў яго надзьмуваць...

Гэта быў мачавы пузыр, але яго чамусьцi ў нашай вёсцы называлi адным словам "посiк". Калi ён яшчэ свежы, цёплы, то вельмi мяккi, эластычны i пры надзьмуваннi расцягваецца, як сапраўдны паветраны шарык, толькi шараватага колеру.

Тата яго надзьмуў, моцна завязаў нiткай i павесiў над печчу, папярэдзiўшы нас, што чапаць яго, пакуль не высахне, нельга.

I сапраўды, назаўтра, калi высахла слiзь, ён зрабiўся лёганькi i амаль зусiм белы, з ледзь бачнымi пражылачкамi. Калi па iм цiхенька стукнуць пальцам, ён гулка адзываўся, як барабан.

Той, першы ў маiм жыццi, паветраны шарык быў недаўгавечны - хутка патрэскаўся i развалiўся на кавалачкi.

ПАМЁР СЯРОЖКА...

Памёр Сярожка... Памёр мой родны брацiк, калi я яшчэ не з'явiўся на гэтым цудоўным i пакутлiвым свеце...

Ён быў восьмы, магчыма - апошнi ў нашай сям'i.

Няўжо ён, маленькi - да годзiка, "саступiў" мне дарогу, падараваў жыццё, сышоўшы ў магiлку?..

Калi нарадзiўся я, мама перадала мне iмя той папярэдняй крывiначкi, якая скацiлася ў родную зямлю, i ад гэтай зямлi жывым мяне не адарваць.

А цi ж лёгка мне несцi крыж свой i таго Сяргейкi, якому не суджана было цешыцца i сумаваць, смяяцца i плакаць, любiць i яшчэ тысячы разоў любiць тое, што завецца жыццём...

Калi нарадзiўся я, суседкi абуралiся:

- Зося! Што ты робiш? Цi ж можна даваць народжанаму iмя таго, хто перад iм сышоў у зямельку? Дрэнная прыкмета!..

Малайчына мама! Не пабаялася i не памылiлася!

Жыву ж я, дзякуй Богу, больш за паўвека, i ў маiм сэрцы жыве той маленькi Сярожка, чыё светлае iмя я нашу.

ПАГАРЭЛЬЦЫ

Пасля вайны ўсiм жылося нялёгка. А чаму ж нам, нашай сям'i, спытаецеся вы, было найгорш за ўсiх? Можа, я трошкi перабольшваю, каб выклiкаць у вас спачуванне? Не! Наадварот, я пазбягаю закранаць тыя зусiм жахлiвыя, неверагодныя цяжкасцi, якiя сапраўды амаль немагчыма ўявiць. На мой погляд, я апiсваю звычайнае пасляваеннае дзяцiнства, тыя маленькiя кавалачкi жыцця, якiя, дзякуй Богу, высветлiлi промнi памяцi.

Дык чаму нам жылося ў тых жа Будах горай за ўсiх? Таму, што пасля сканчэння вайны ў Беларусi былi тры катэгорыi гаротных людзей, якiя адрознiвалiся адзiн ад аднаго даволi значна. Першая катэгорыя - гарадскiя жыхары, другая - вясковыя. А ўжо з вясковых жыхароў вылучалiся самыя найгаротнейшыя людзi i пагарэльцы.

Уявiце чалавека, якi пасля вызвалення родных мясцiн вярнуўся на сваю сядзiбу, у сваю ацалелую хату. Запусценне, бедната, голад. Але, з другога боку - дах над галавой, нейкiя чарапы, нейкае адзенне, тапор, рыдлёўка, лыжка, мiска. Зноў ты хоць i бедны, а гаспадар, табе ёсць з чаго пачынаць, ёсць ад чаго адштурхнуцца.

А цяпер уявiце пагарэльцаў - нас, напрыклад. Немцы наляцелi ў вёску, калi мы яшчэ спалi, пазганялi ўсiх у свiран у чым былi. Як мы засталiся жывымi адзiн Бог ведае. Вёску з усiм нашым небагатым скарбам спалiлi. I сёння яшчэ выворваецца i аплаўленая цэгла, i аплаўленае шкло...

Частку вайны мы прагаравалi з партызанамi, было страшна, але ж i нейкi булён перападаў. Потым на Палiку трапiлi з партызанамi ў акружэнне ратавалiся хто як мог. Ляцелi па лясах па каленi ў крывi. Што мы мелi, вярнуўшыся ў родную Карпiлаўку пасля яе вызвалення? Акрамя вошай, якiя вiселi на нас шышкамi, - нiчога! Вугельчыкi ад нашага дома i тыя параслi крапiвой i палыном. З вялiкай цяжкасцю мама, без рыдлёўкi, ледзь не зубамi, выкапала зямлянку, у якой, акрамя яловых лапак, нiчога не было.

Вярталiся суседзi, хто выжыў, i таксама, як краты, зарывалiся ў зямлю.

А чым кармiць дзяцей? Мама хадзiла па навакольных няспаленых вёсках прасiла ў людзей лушпаi ад бульбы, - людзi давалi гэтыя лушпаi, бо мама казала, што дзецi памiраюць з голаду. Гэтым i ратавалiся ад смерцi.

З такiм багаццем мы перабралiся ў Буды, дзе пасялiлiся ў гнiлы, дзiравы калгасны трысценак. Але гэта ўжо была не зямлянка, можна рызыкнуць i зiмаваць. Разжыцца было вельмi цяжка. Калгас нiчога не плацiў за працу, лесу, каб пабудавацца, не даваў, насення не было. А няма насення - няма i ўраджаю, няма ўраджаю - зноў голад...

Выручалi сваякi, якiя жылi ў Менску, - аддавалi рознае непатрэбнае адзенне. Iм яно было непатрэбнае, нам - шык.

Вярнуўся з вайны тата, прывёз адзiны трафей - нямецкi гармонiк. Гэты гармонiк нас калi-нiкалi выручаў. Жыццё не супынiлася, людзi жанiлiся, моладзь хацела танцаў, а без гармонiка - што за вяселле, што за вечарынка? Тата быў надзвычай здольным гарманiстам, ён быў нарасхоп. З вяселля ж ён вяртаўся дамоў - з кавалкам хлеба i са шматком сала.

Вось так памаленьку мы, пагарэльцы, карабкалiся з нястачы, намнога адстаючы ад астатнiх.

ПЫТАННЕ

Вайна не шкадавала нiкога. У яе пражорлiвым полымi загiнулi мiльёны людзей i старых, маладых, дзяцей...

За пасляваенныя дзесяцiгоддзi да тых загiнуўшых мiльёнаў далучылiся i працягваюць далучацца новыя мiльёны ненароджаных людзей, якiя застаюцца ўмоўнымi неадушаўлёнымi лiчбамi, няздольнымi прадоўжыць род чалавечы. Лiк ненароджаных, а значыцца, забiтых, павялiчваецца ў геаметрычнай прагрэсii, канца гэтаму не будзе. Вось што такое вайна...

Усе гады свайго жыцця я шукаў адказ на адно пякучае пытанне: чаму нас, карпiлаўцаў, немцы сагналi ў калгасны свiран, каб спалiць, як спалiлi Лясiны з iх ста дваццаццю сем'ямi, але ў апошнi момант прапусцiлi скрозь рады кулямётаў i далi магчымасць пайсцi ў лясы? Вёску спалiлi, а людзей выпусцiлi... Чаму пашкадавалi?

Вёска знаходзiлася ў зоне актыўных партызанскiх дзеянняў, партызаны былi частымi "госцямi" ў Карпiлаўцы, мама нават выконвала iх заказ - пякла хлеб. Можа, немцы пра гэта прама i не ведалi, але, пэўна, здагадвалiся, бо вёску проста так не спалiлi б. Не ведалi немцы i таго, што старэйшы мой брат Коля партызанiў у гэтых мясцiнах. Немцы палiлi ў нашай мясцовасцi вёскi з людзьмi "гуляючы". Толькi пачуюць, што партызаны наведалi якую-небудзь вёску, - палiлi яе з людзьмi без разбору. Што ўжо казаць пра нашу, з якой, як я ўжо казаў, партызаны "не вылазiлi"!

Доўгi час нашай выратавальнiцай я лiчыў настаўнiцу Марыю Аляксандраўну Васiлевiч, аднавяскоўку. Многа разоў гутарыў з ёй пасля вайны, гутарыў з многiмi людзьмi - сведкамi тых падзей, але не ўсё, як кажуць, стыкавалася, нечага цi некага ў той дзеi не хапала - не хапала галоўнай дзеючай асобы.