Неизвестно - Блакит Страница 13

З часоў, як ён перабраўся з Гродні ў Менск, узьнікла завядзёнка зьбірацца ў Быкава і з нагоды нейкіх важных і ня надта важных для яго падзеяў, і проста без усялякай нагоды, калі ўзьнікала патрэба пагаманіць-пабачыцца. Амаль заўсёды ініцыятарам выступаў сам Васіль Уладзіміравіч, асабліва калі вяртаўся з нейкіх замежных вандровак ці, як у апошнія гады, наведваўся дадому з Фінляндыі, Германіі, Чэхіі, дзе вымушаны быў жыць практычна ў выгнаньні. Абзвоньваў і прызначаў час сустрэчы. Раней, калі Генадзь Бураўкін меў “Сівыя коні”, яўку часам прызначалі там ці яшчэ ў некага, але часьцей за ўсё сустракаліся ў гасьціннай і ўтульнай хаце Васіля Уладзіміравіча, дзе шчыравала, як магла, са смачнымі закускамі дабрэйшая Ірына Міхайлаўна. На гэтых “зьбяганках” звычайна бывалі Ніл Гілевіч, пакуль яны, на нашае агульнае засмучэньне, не разышліся з Васілём Уладзіміравічам, калі былі жывыя – Мікалай Матукоўскі, Алесь Адамовіч, зрэдку Уладзімір Караткевіч, ну і нашая тройца. Нейкі час, але нядоўга бываў Анатоль Сульянаў. Не хачу сказаць, што толькі пералічаныя людзі былі адзінымі і найбліжэйшымі ягонымі сябрамі. Мо бліжэй за ўсіх яму быў Рыгор Барадулін і як чалавек, і як непераўзыйдзены майстар паэтычнага слова, да якога ён ставіўся амаль пяшчотна, называў беларускім салоўкам. Аднак Васіль Уладзіміравіч быў чалавек мудры, ня мог ня ўлічваць ну... псіхалагічную несумяшчальнасьць некаторых блізкіх яму людзей. Вельмі прыязныя пачуцьці меў ён да Валянціна Тараса, Анатоля Вярцінскага, Анатоля Кудраўца, Алеся Жука, Віктара Казько, Дзьмітрыя Бугаёва і шмат каго яшчэ. У яго былі сотні, тысячы людзей, да якіх ставіўся шчыра, па-сяброўску, прыязна і тут, на Беларусі, і ў Расіі, і на Украіне, і ў Літве, і ў Балгарыі – каб і хацеў усіх не пералічыш. Як і каля кожнага вялікага чалавека, ля яго круцілася, ліпла слатою, набівалася ў сябры-паплечнікі і розная шушара, ад адной згадкі пра шмат каго з гэтых самазванных сяброў-паплечнікаў Васіль Уладзіміравіч ажно моршчыўся... Кіруючая холдзінгавая дама надрукавала ў сваёй газетцы ў

жалобныя дні свой фотаздымак побач з Быкавым (ведай нашых!), зроблены недзе у кулуарах пісьменьніцкага зьезду, але разьвітальнае слова пра Быкава, падпісанае вялікай групай слынных беларускіх пісьменьнікаў, друкаваць адмовілася. Другая літаратурная дама пасьля таго, як Быкаў начытаў старонкі сваёй кнігі ўспамінаў на радыёстанцыі “Свабода”, вырашыла не адставаць, высунулася туды ж са сваімі “мемуарамі”, дзе падала сябе ледзь ці не павівальнай бабкай беларускай дэмакратыі, ледзь ці не душапрыказчыцай Быкава яшчэ з “гарадзенскіх” часоў. Але, як кажуць, Бог ім суддзя...

Толькі, здаецца, аднойчы была парушаная традыцыя зьбегчыся ў Быкава сваёй звыклай кампаніяй. Гэта было ў ягоны папярэдні прыезд з Прагі – вясною 2002 году. Нешта тады не атрымалася – нездаровілася Ірыне Міхайлаўне і падціскаў час з ад’ездам, таму сабраліся ў “халасьцяцкай” на той дзень кватэры Валянціна Тараса, дзе апроч нас траіх, былі Рыгор Барадулін і Міхась Тычына. Васіль Уладзіміравіч быў нейкі заклапочаны, засяроджаны, нязвыкла маўклівы. Нягледзячы на ўсе намаганьні Генадзя і Рыгора, шчырая, з жартамі і пацьвелкамі гамонка, якой яна бывала амаль заўсёды, не клеілася. Выйшлі завідна. Ладны кавалак дарогі па вуліцы Багдановіча ішлі гуртам па нешырокім ходніку. Загаварылі “сепаратна” з Васілём Уладзіміравічам, трошкі адстаўшы ад кампаніі. Ён сказаў тое, чаго мы ўсе трое ад яго даўно чакалі: “Рашыў вяртацца дадому. Во паеду, уладжу там сякія-такія фармальнасьці – і вяртаюся”. І ў ранейшыя свае прыезды ён заводзіў гаворку аб непазьбежным вяртаньні, але гаварыў неяк няпэўна, у гепатэтычным плане, бы толькі для таго, каб ведаць на гэты конт нашую думку. Ён нудзіўся ў эміграцыі, адчуваў там сваю непатрэбнасьць, унімаў настальгію штодзённай катаржнай працай – і над чыстым аркушам паперы, і за кампутарам, які асвоіў на старасьці год. Пра ягоную напружаную працу сьведчыць багаты плён – добрых два тамы мастацкай прозы, дзе і такі знаёмы, і незнаёмы, зусім новы Быкаў, які чакае яшчэ свайго дасьледчыка. Безумоўна, тут, на Радзіме, ён гэтага ня зьдзейсьніў бы. І ён гэта адчуваў, і мы гэта ведалі. З аднаго боку – вымотвала б нервы, псавала настрой, забірала б душэўныя сілы дурная, бязмозгая, нечуваная па нахабнасьці кампанія па шальмаваньню яго, Народнага, Героя, Лаўрэата, сусьветна вядомага пісьменьніка, што ўсчалася ў дзяржаўных сродках масавай інфармацыі. Па почырку адчувалася рука таго ж рэжысёра і сцэнарыста, які яшчэ ў шасьцідзесятыя гады рабіў кар’еру на цкаваньні маладога Быкава, затым разьдзімаў кадзіла пагромніцкай антыбыкаўскай кампаніі ў Маскве. Кампанія

пацярпела фіяска, але кар’ера на Старой плошчы зробленая была, і ён усё жыцьцё, колькі мог і як толькі мог, паскудзіў Быкаву. Што ж, герастратава слава для людзей такога кшталту – таксама слава. Калі састарэламу адыёзнаму “паліттэхнолагу” адусюль у Маскве далі высьпятка, ён пераехаў у Менск і быў запатрабаваны ў самых высокіх кіруючых сферах. І з другога боку – не давала б ні спакою, ні магчымасьці засяродзіцца на творчасьці розная назойлівая, нахрапістая калялітаратурная, але перш за ўсё – каляпалітычная шалупонь, якой патрэбна было імя Быкава, ягоны аўтарытэт і сусьветная вядомасьць, і злоўжываючы мяккасьцю характару, інтэлігентнасьцю і далікатнасьцю натуры пісьменьніка, яна не жадала лічыцца ні з ягонай занятасьцю, ні з ягоным здароўем...

Той раз ён гаварыў аб сваім вяртаньні дадому як справе для сябе вырашанай канчаткова і беспаваротна. За доўгія гады я ня раз назіраў Быкава, калі ён прымаў прынцыпова важныя для сябе рашэньні – тут ніхто ня мог яго ні ўгаварыць, ні пераканаць, і мяне, як і ўсіх, хто яго добра ведаў, заўсёды зьдзіўляла, як ужываецца ў ім мяккасьць, далікатнасьць, немагчымасьць некаму адмовіць з непахіснай цьвёрдасьцю, рашучасьцю, бескапраміснасьцю, калі справа тычылася ягонага перакананьня, ягоных прынцыпаў. Пачуўшы маё, вядомае яму і раней, станоўчае стаўленьне, якое, канечне ж, ужо не магло мець абсалютна ніякага значэньня, ён патлумачыў:

– Быў сэнс заставацца там, пакуль пісалася. Усё, што планаваў – зрабіў. Зараз, так сказаць, трэба пабыць дома, а там відно будзе...

Генадзь Бураўкін расказваў, што прыкладна тое ж Быкаў казаў і яму. Мы чакалі ягонага вяртаньня летам. Ня ведаю, што ўтрымала яго. Магчыма, гэта быў кампраміс з блізкімі яму людзьмі, якія не падзялялі ягоны намер – хоць і цяжка было на яго ўзьдзейнічаць, але ён быў жывы чалавек. Магчыма, з-за здароўя, якое пагаршалася і пагаршалася і ўрэшце рэшт закончылася страшным дыягназам... Аперыраваць узяліся ў пражскім шпіталі – тым самым, тыя ж урачы, што рабілі складаную анкалагічную аперацыю прэзідэнту Гавелу...

Ягоны апошні прыезд быў даволі неспадзяваным і нечаканым, хоць па-праўдзе кажучы, усе ягоныя прыезды апошнія гады былі нечаканымі – ведалі, што павінен прыехаць, але што ён ужо дома, даведваліся з ягоных званкоў. Як і ніхто толкам ня ведаў, у які час, якім відам транспарту ён адбывае. Упадаў у гэтую кансьпірацыю Васіль Уладзіміравіч не таму, што хацеў абвесьці вакол пальца адпаведныя службы – не такі наіўны ён быў чалавек, каб ня ведаць, што не пасьпее пераступіць дзяржаўную мяжу, як тыя, каго гэта цікавіць, маюць інфармацыю. Не хацеў іншай праінфармаванасьці, пасьля якой на вакзале альбо ў аэрапорце яго сустрэне ці прыдзе праводзіць натоўп ды яшчэ са сьцягамі, плакатамі, чаго ён арганічна не выносіў. Расказваў, неяк выйшаў з ліфта на лесьвічную пляцоўку з чамаданамі – а там ужо людзі, якіх менш за ўсё хацелася б бачыць. Звычайна ён адключаў тэлефон, сам званіў, каго хацеў пачуць ці пабачыць. Цяперашні ягоны прыезд нечаканым быў у тым сэнсе, што пасьля аперацыі ён знаходзіўся пад пільным наглядам урачоў. Генадзь Бураўкін толькі-толькі сабраўся ехаць у Прагу праведаць яго, заадно ўзяць інтэрв’ю для газеты “Салідарнасьць”, на якое па тэлефоне згадзіўся Васіль Уладзіміравіч, хаця к таму часу катэгарычна адмаўляўся даваць якія б там ні было і каму б там ні было інтэрв’ю...

Даволі хутка ўдалося зьвязацца з Генадзем праз ягонага сына Лёшу, і назаўтра з ранку ён пазваніў мне з кватэры. Перагаварылі, дамовіліся, як паедзем, дзе і ў колькі сустрэнемся, і ледзь паклаў трубку і сабраўся набраць нумар Сяргея Законьнікава, як зноў званок ад Генадзя – толькі што Быкаў званіў яму, прасіў перанесьці сустрэчу на заўтрашнюю раніцу, на дзесяць гадзінаў...

Васіль Уладзіміравіч быў рэдкі на цяперашні час чалавек слова, да педантычнасьці дакладны і абавязковы. Калі скажа, што прыдзе – можна не сумнявацца: будзе з дакладнасьцю да хвіліны, прызначыць сустрэчу – практычна ніколі не

бывала, каб адмяніў. Мы зразумелі, што яму кепска, к вечару, пэўна, вельмі стамляецца і ня хоча паказвацца такім перад намі...

Ён, як заўсёды, сам адчыніў дзьверы, сустрэў нас характэрнай шчырай і прыязнай быкаўскай усьмешкай са звычайным радасным воклічам: “Ну, во-о-о, хлопчыкі!” Абняліся-расцалаваліся ў вузкім калідорчыку і, пакуль Ірына Міхайлаўна накрывала стол у зале, запрасіў у кабінет у канцы калідорчыка направа. Тут спакойным, нават трошкі іранічным голасам расказваў і пра “рачка, што завёўся” ў ім, і пра тое, як пагана адчуваеш сябе з урачамі, ня ведаючы тамтэйшай мовы, і пра свой няпросты пералёт з Прагі ў Менск, за час якога ён ды і Ірына Міхайлаўна гублялі прытомнасьць.