Алесь Кажадуб - Далёка ад радзимы Страница 2

Юзік махнуў рукой, паказваючы, як Ясенін сядзеў за сталом і пісаў, і зачапіў рукой шклянку, што стаяла на помніку. Шклянка стукнулая аб падмурак і разляцелася на дробныя друзачкі.

«Вось табе і дыяменты-росы», - мільганула ў галаве.

- Добра, хоць пустая была, - сказаў Лявон.

- З чаго цяпер будуць піць хлопцы? - зірнуў на яго Юзік.

- Якія хлопцы? - здзівіўся я.

- Ты што думаеш, мы адныя сюды ходзім? - уздыхнуў Юзік. - Уся творчая інтэлігенцыя Мінску.

- Ну, мо, не ўся, - таксама ўздыхнуў Лявон. - Пісакам з «Вячоркі» зусім блізка.

- Нядаўна з Міхасём Стральцовым выпівалі, - сказаў Юзік. - Вы тут прыбярыцеся, а я пайшоў у краму.

- Навошта? - зноў здзівіўся я.

- Куплю шклянку, - паглядзеў на мяне, як на немаўля, Скурко. - Сяброў без шклянкі не пакідаюць.

Ён знік у хмызах.

Мы з Лявонам сабралі друзачкі шкла і загарнулі ў газету.

- Пайшлі да Купалы, - прапанаваў я.

- Ідзі, - сказаў Лявон, - я тут пасяджу.

Як я цяпер разумею, ён пасаромеўся ісці да Купалы пасля таго, як пабыў у Паўлюка. Розныя постаці, розныя помнікі над іхнімі магіламі. Паўлюк Трус для Лявона з Юзікам быў сваім хлопцам. А на помнік Купалу шклянку не паставіш.

Юзік вярнуўся дзесьці праз гадзіну.

- Ледзь знайшоў, - сказаў ён, дастаючы з кішэні бутэльку.

- Гарэлку? - спытаў я.

- Шклянку, - дастаў з другое кішэні гранёную шклянку Юзік. - Гарэл­ку дзе хочаш купіш, а шклянку толькі ў спецыяльным магазіне. Ды і то не ў кожным.

- Малянкоўскіх шклянак скора зусім не будзе, - сказаў Лявон.

Ён як у ваду глядзеў. З развалам СССР гранёныя шклянкі з паяском бясследна зніклі.

Але тады, у сярэдзіне сямідзясятых, усё было зроблена як мае быць: у краме купілі бутэльку, а на помнік Паўлюку паставілі шклянку.

ГЕНЕРАЛ БЯЛЕВІЧ

Паэта Антона Бялевіча добра ведалі ў Беларусі: удзельнік партызансказа руху, аўтар шматлікіх паэтычных кніжак. У яго, дарэчы, ёсць верш пра тое, як разам з Піліпам Пестракам паэт пабываў у вёсцы Канапелькі. Ён заканчваўся словамі: «Я - паэму напішу, ён - раман напіша!» Напісалі.

Як кожны сапраўдны паэт, Антон Пятровіч любіў застоллі з маладымі паэтамі, калі можна і сябе паказаць, і іншых павучыць. Гарэлка хутка выпівалася, у кішэнях, як той казаў, як вымецена, і Бялевіч гучна аб’яўляў:

- Гайда да генералаў!

- Навошта? - здзіўлялася моладзь.

- Пазычым на бутэльку.

Ён браў за праважатага каго-небудзь з маладых паэтаў і накіроўваўся ў штаб.

- Генерал Бялевіч! - кідаў ён на хаду паставому - Гэты са мной.

Іншы раз фокус удаваўся, і Бялевіч пазычаў у знаёмага генерала траяк, а то і дзясятку.

- Як ён сюды трапіў? - прабіраў паставога генерал.

- Падобны... - апраўдваўся той.

Аднойчы «генерал Бялевіч» напярэдадні Новага года прыйшоў чытаць вершы на тэлебачанне. Эфір быў «жывы». У тыя часы гэта практыкавалася: паэта саджалі за стол, уключалі камеру, і ён барабаніў вершы па паперцы. Адзін рубель восем капеек за радок - аўчына была вартая вырабу.

Антон Пятровіч усеўся за сталом, на камеры запаліўся агеньчык, і ён пачаў: «Мы прыйшлі ў палескі край з Пестраком Піліпам...»

Памочніца рэжысёра, у абавязкі якой уваходзіла змена заставак на трынозе, з палёгкай уздыхнула і пайшла курыць. У яе было вольных пятнаццаць хвілін. Каб дым не ішоў у студыю, яна асцярожна прачыніла цяжкія двайныя дзверы. Па студыі праляцеў парыў скразняку, і ўсе паперкі, што ляжалі перад паэтам, здзьмула са стала, у ягоных руках застаўся толькі адзін лісток.

Верш скончыўся. У студыі запанавала цішыня. Бялевіч няўцямна паглядзеў на пусты стол. На памяць ён не ведаў ні сваіх вершаў, ні чужых. Тэлеаператар затросся ад бязгучнага рогату. Гукарэжысёру зрабілася кепска. Паэт уздыхнуў і палез пад стол. У кадры зрэдзь з’яўляліся то галава, то плячо, то рука с лістком паперы. Стос паперчын на стале паціху рос.

- Пераходзьце на нейтральную застаўку! - стагнаў рэжысёр.

Але памрэжка курыла, і памяняць застаўку не было каму.

Нарэшце ў кадр марудна запоўз паэт. Ягоны твар быў чырвоны, валасы дыбарам, на кончыку носа трымцела кропелька поту. Дрыгатлівай рукою ён узяў ліст паперы і прачытаў: «Пад акном адна ты не сядзі і да мяне, харошая, прыйдзі...»

Паэт змоўк. У такой крытычнай сітуацыі яму не даводзілася бываць нават у партызанскім атрадзе.

- Зблытаўся, - збянтэжана паглядзеў ён у камеру. - Пайду дахаты.

- Ой, мамачкі... - прашаптала памрэжка, якая ўжо вярнулася на сваё месца, абаперлася рукой на трыногу, і тая з грукатам абрынулася на падлогу.

Гукарэжысёр адключыла гук у студыі.

Гэта была апошняя «жывая» перадача Беларускага тэлебачання.

УБАЧЫЦЬ ПАРЫЖ - І ПАМЕРЦІ

Мяне прынялі ў Саюз пісьменнікаў, і я пачаў захаджваць у новы Дом літаратара ў Мінску. Мне падабаліся прасторныя холы, сакратарскія кабінеты і асабліва буфет, у якім каньяк, гарэлка і бутэрброды прадаваліся без рэстараннай нацэнкі.

У бары я часцей за ўсё выпіваў з супрацоўнікам Літфонду Сталяровым. Ён не быў пісьменнікам, але добра разбіраўся ў літаратуры.

- Ведаеш, якая самая вялікая загана ў тутэйшых пісьменнікаў? - спытаў ён, кульнуўшы чарку.

- Не, - пахітаў я галавой.

- П’юць ды не закусваюць!

Мы з ім закусвалі.

- А я на гістарычную радзіму сабраўся, - уздыхнуў Сталяроў.

- Куды? - здзівіўся я.

- У Ізраіль.

- Ты ж Сталяроў, - яшчэ больш здзівіўся я.

- Сталяровым я зрабіўся нядаўна, усяго сто гадоў таму. Дзеда перад Першай сусветнай прызвалі ў царскую армію. «Прозвішча?» - пытаецца пісар. - «Хаім Лейба Модаль», - адказвае дзед. - «Чым займаешся?» - чухае патыліцу пісар. - «Сталярнічаю». - «Сталяроў», - піша пісар. Тады з гэтым было проста.

- Ды і зараз нічога складанага, - згадзіўся я. - Сёння Габерман, заўтра Алексін.

- Не блытай божы дар з яечняю! - строга паківаў пальцам у мяне перад носам Сталяроў. - А лепш закусвай.

Аднойчы я зазірнуў у прыёмную першага сакратара праўлення. Сакратаркі на месцы не было.

- Заходзь! - паказаўся ў дзвярах гаспадар кабінета. - От ты мне якраз і патрэбны.

Я паціснуў плячыма і зайшоў у кабінет. Там быў наведвальнік.

- Вось, знаёмся, - прадставіў яму мяне першы сакратар. - Новы член нашага Саюза. Прабач, мне з ім трэба пагаварыць.

Наведвальнік крадком зірнуў на мяне, але з месца не скрануўся. Гаспа­дар узяў са стала нейкую паперу і пачаў углядацца ў яе. Мне зрабілася ніякавата.

- Ну, дык што, Іван? - нарэшце загаварыў наведвальнік. - Дасі кватэру ці не дасі?

- Макар! - плаксівым голасам сказаў гаспадар. - Я ж табе ў мінулым годзе чатырохпакаёвую даваў!

- Тады мы з дачкой з’язджаліся. А цяпер я разводжуся. Няхай падавіцца. Я згодны на двухпакаёвую.

- А што мне пісьменнікі скажуць? У іх таксама дочкі. І разводзяцца праз аднаго. У яго вунь зусім кватэры няма, - паказаў на мяне сакратар.

- Не магу ж я даваць усім адразу. Пачакай трохі.

- Ды я на гэтую ведзьму глядзець не магу! - плюнуў на палас наведвальнік. - Я табе так скажу, Іван, не дасі кватэру - пайду на самы верх.

- Не палохай, я і ёсць самы верх. Будзе магчымасць - выдзелім. Заяву ў жыллёвую камісію напісаў?

- Недзе тут. - пачаў корпацца ў кішэнях пісьменнік.

- Вось напішы заяву і занясі.

Наведвальнік устаў і паволі выйшаў з кабінета.

- Распляваліся! - зацёр нагой плявок на дыване сакратар. - Ідуць і ідуць - то кватэру, то машыну, то дачка замуж пайшла. Я што - з кішэні дастаю гэтыя кватэры?

Я далікатна змоўчаў. Першы сакратар нашага Саюза быў старшынёй Вярхоўнага Савета рэспублікі і мог дастаць з кішэні што заўгодна. Зазваніў адзін з пяці тэлефонных апаратаў на стале.

- Масква! - беспамылкова вызначыў гаспадар і падняў трубку. - Я. Дэлегацыя ў Парыж у канцы года? Праз тыдзень? Не, не паеду, у Парыжы я нядаўна быў. Ды не, ніхто з нашых не паедзе. Ага, тэлефануй, калі што.

Ён паклаў трубку.

- Дык што ў цябе? - паглядзеў ён на мяне.

- Вы хацелі пра нешта пагаварыць са мной.

- Пагаварыць? Ну, так. Пішы, хлопец, апавяданні. І аповесці пішы.

Пасталееш - сядзеш за раман. Я вось адразу з рамана пачаў, сямсот старонак! У Парыж трэба ехаць - а не магу, пішу новы раман. Так што ідзі працуй. А Парыж - цьху! Выедзенага яйка не варты.

І я з ім пагадзіўся. Ніякі Парыж мне тады не быў патрэбны. Зрэшты, як і цяпер.

А кватэру я праз паўгода атрымаў. Застойны час.

ДАЛЁКА АТ РАДЗІМЫ

У літаратурна-драматычнай рэдакцыі Беларускага тэлебачання я працаваў у другой палове семідзясятых. Гэта, канечне, быў застойны час, аднак і тады адбывалася сёе-тое цікавае. Аднойчы ў буфет Дзяржтэлерадыё, які быў запоўнены натоўпам памочнікаў рэжысёра, адміністратараў, гукарэжысёраў і розных рэдактараў, увайшлі акцёры Вахтангаўскага тэатра. У тыя дні ён гастраляваў у Мінску. Усе яны былі ў адметных гарнітурах і гальштуках. Першым ішоў, натуральна, Міхаіл Ульянаў. За ім шпацыравалі Мікалай Грыцэнка, Вячаслаў Шалевіч, Васілій Ланавой. Завяршаў шэсце, што таксама было зусім натуральна, Юрый Якаўлеў. У буфеце зрабілася ціха.