Неизвестно - Дубянецкі Страница 5

– Сьмехата бярэ, як успомню. Ты, брат, веры не дасі. Падасьць мне кніжку і кажа: “Чытай”.

– А што, хіба сам ня ўмеў?

– Не… Я нават, зрэшты, падумаў. Ці ўмее ён па-руску.

– Прыкладаеце.

– Вот табе маеш, – Царык пацягнуў сябе за доўгі нос, чмыхнуў у яго. – Падаў кніжку Ажашковай і, калі прачытаў назву “Хам”, ажно чырваньню наліўся і кажа: “Вот они и называли вас так-то – хамами”. Ледзьве ўталкаваў яму, што гэта польская класіка.

– Скуль жа ж ён такі?..

– Недзе свае гадоўлі дурань…”

На палях супраць гэтай гісторыі я напісаў: “Са зьдзіўленьнем і радасьцю ўбачыў тут сваё апавяданьне, расказанае некалі Табе.

Дзякуй, што надаў яму тое значэньне, якое і належыць.

Крыху, праўда, Ты зьмякчыў сітуацыю. Але, думаю, гэта пойдзе на карысьць: у такім выглядзе можа праскочыць праз цэнзуру.

Ну, а з часам я ўсё-такі апублікую ўсю тую “цывілізатарскую” дзейнасьць “вызваленцаў”.

Падпісаў і паставіў дату: 10. IV. 85 г.

28 красавіка 1985 г. Пярэдадзень ад’езду ў Аксакаўшчыну. Сёе-тое трэба удакладніць. Зьвязваюся па тэлефоне з некаторымі супрацоўнікамі: з Жанай Сьця­панаўнай, з Серафімам Антонавічам. Перад ім паставіў задачу № 1 – давесьці да канца прадстаўленьне да заслужанага Лёні Прагіна; папрасіў, каб мне даставілі толькі што атрыманы з друку “Тэмплан’86”. Серафім кажа, што заўтра будзе сход з абмеркаваньнем “матэрыялаў” калегіі, “ ціснуць, кажа, на дысцыпліну, а галоўнае, што, здаецца, дазволілі браць М. Кусянкова загадчыкам рэдакцыі прозы”. Серафім вельмі задаволены – гэта ж яго кандыдатура, праўдзівей, яго, Пташнікава, Сачанкі, а там, недзе і Шамякіна, і Гаўрылкіна, і Мятліцкага, і астатніх гамяльчан. Кажа, што была “страшная” ананімка на Кусянкова, таму так доўга і “ўзгаднялі”. Ананімка з “высьвятленьнем” прычынаў, чаму ён апынуўся ў Сібіры.

Хацеў пагаварыць з Р. Хмялеўскай1, але ж яна недзе на дачы. У яе якраз удакладніў я ўсе вытворчыя нюансы, праблемы. Ідэалагічныя праблемы ведаю. Яны тыя самыя, што і былі, нават, здаецца, ускладняюцца больш.

Лёня ўчора прынёс мне куплены ў “Вянку” першы паэтычны зборнік Пімена Панчанкі “Упэўненасьць”, выдадзены ў 1938 годзе ў Менску Дзяржвыдавецтвам БССР.

Першы верш, як сьведчыць “Зьмест”, – “Сталіну” (стар. 3-4) выразалі. Невядома толькі хто – аўтар? той, хто здаў букіністу? ці букініст? Але ж гэта ня мае роўна ніякага значэньня, хто выразаў. Вядома ж, што ўсе літаральна тадышныя “паэты” мелі такія вершы, оды, кантаты, гімны, паэмы.

Але вось такі верш – ці багата хто меў?

Пяе беларускі народ

Гнеў, устань, раздаві фашысцкіх сабак!

Спапялі ядавітую гадзіну!

Яны прагнулі з пенай на сініх губах,

Адабраць, што нам Сталіным дадзена.

Слава пільным ежоўцам. Не ступлен іх меч!

Беларускі народ ашчасьліўлены

Ад Палесься да Полацка сьпеў загрымеў

Радасьць хлынула сьвежымі ліўнямі…

(І ў такім жа духу яшчэ 6 строфаў!)

Што можна нават цяпер сказаць на такую жывёльную радасьць “інтэлігента”, што “неступленыя мячы” “славутых пільных ежоўцаў” ледзь не напалову прарэ­дзілі беларускі народ?!

Ці ж можа Лёня і Лёні мець нешта агульнае з сёньняшнімі “народнымі”, “лаўрэатамі” і г. д., якія тады выказвалі такім чынам сваю радасьць? Лёня кажа, што гэта іх тады натхняла(!!!), а нас цяпер і БАМы не натхняюць, і няма ў нас таго ідэалу, які быў у тых пакаленьняў. А тое, што ў нас ёсьць, мы і выказваем такім чынам, што гэта чамусьці, і на жаль, не падабаецца Тым. А зрэшты, хто яны нам тыя? Калі мы перастанем азірацца на іх!

29 красавіка 1985 г. Прыезд у санаторый “Аксакаўшчына”, на “рафіку”. Прыехала чалавек 8-9. Сьняданьне. Рэгістрацыя: санкніжка 386, палата 222, аддзяленьне клінічнае. Тэрмін лячэньня з 29. IV. па 22. V. Урач Сяргей Сяргеевіч Карыцька. Паважаю і люблю яго яшчэ з першага свайго побыту тут. Дарэчы, я не сустракаў такіх, хто б яго не любіў. А гэта дзіўна, бо ён жа ня толькі ўрач, але і адміністратар – загадчык клінічнага аддзяленьня.

Прыйшоў у сваю палату. Яна на другім паверсе. Мой сусед пенсіянер нара­джэньня 1926 году – Яўгеній Сяргеевіч Пераверзеў, служыў, як кажа, у пракуратуры, якая яго і зрабіла так рана інвалідам. Перанёс некалькі інфарктаў, да таго ж яшчэ мае кілаграмаў 30 лішняе вагі. Аднак цікава: маім суседам па палаце 406 у бальніцы таксама быў пракурор у адстаўцы, не стары, гадоў 60, а не працуе ўжо каля 10 гадоў – меў інфаркты і г. д. Сустрэўся з урачом. Свайго ўражаньня пра яго не памяняў, нават наадварот.

У першы ж дзень сустрэў тут аднаго з суаўтараў майго інфаркту – Марыну Канстанцінаўну Высоцкую. Сустрэча была халоднаю. Яна нешта зьбіралася спытаць пра здароўе, паспачуваць, але я не ўцягнуўся ў яе войканьні. Яна тут без інфаркту (дый ня дай Бог ёй гэтага: яна яшчэ маладая, мае сям’ю і ў прынцыпе з ёю можна было б працаваць, каб на яе ня ціснулі цыркуляры і “адданае” справе начальства.

1 мая 1985 г. Па радыё ледзь-ледзь прабіваецца ў мой пакой “першамай”. У душу не пранікнуў. Тут сітуацыя ранейшая, дзякаваць Богу. Разам з інфарктам не прышчапілі “першамайства”.

З дому перадаюць, што ўсе гэтыя дні багата тэлефонных званкоў, у асноўным ад пісьменьнікаў, цікавяцца здароўем, некаторыя – дакладным адрасам: В. Быкаў, А. Адамовіч, Л. Салавей, М. Мушынскі (сьпецыяльна прышоў да Галі, каб перадаць прывітаньне: “Такіх людзей усе мы павінны аберагаць, клапаціцца пра іх. Гэта сапраўдны дзеяч культуры. Толькі з-за такіх і разьвіваецца культура”.) Таксама В. Каваленка, А. Сабалеўскі, Я. Сіпакоў і інш.

Учора дзень прайшоў без асаблівасьцяў... Ніякіх зігзагаў у лячэньні і паводзінах не было. Хіба што ад тэлеэкрану і газетаў, якіх я праглядзеў, на жаль, забагата, і адразу абурыўся неаб’ектыўнасьцю ў адносінах да саюзьнікаў па вайне (у асноўным жа ўсё запоўніла вайна).

3мая 1985 г.

Witaj majowa juіrzenko,

W naszej polskiej swiec krainie.

My uczcimy cie piosenka.

Ktora nigdy nie zaginie:

Witaj Mai, 3-ci Maj,

Dla Polakow blogi raj!

Вось, што я нават памятаю пра Трэцяе мая! “Пёсэнка! – заслугоўвае крытыкі з боку беларусаў. Але ж тая дата, тая падзея, якой яна прысьвечана, – ні ў якім разе: яна ж залатымі літарамі на векі вечныя ўпісаная на самую сьветлую старонку гісторыі Чалавецтва. Беларусы, як і палякі, глыбока шануюць тую Вялікую Падзею і шчыра смуткуюць, што ёй, на жаль, не наканавана было стаць julrzenka.

Божа мілы! Колькі і беларусы разам з палякамі страцілі ад гвалтоўнай сьмерці той julrzenkі! Калі мы нагонім страчанае?!

У сваім post-інфарктным стане я, аднак, настроены даволі ваяўніча. І я цешуся гэтаму: значыць не зламалі, значыць, гартуюся ў баях. А гэта ўжо баі! Жудасныя баі! Я вытрымаў іх, Радзіма-маці! Абяцаю табе не выпускаць ініцыятывы са сваіх рук, пакуль…

А, можа, мая “ваяўнічасьць” – гэта рэакцыя на тую ваяўнічасьць, якою запоўнены ўсе гэтыя дні эфір, друк?..

4 мая 1985 г. Учора ўсе насельнікі санаторыя былі прадастаўлены самі сабе, за невялікім выключэньнем: працавала сталоўка, як звычайна, можа, яшчэ якая драбяза. Затое вечарам – нейкі прапагандысцкі Даўжэнкаўскі фільм і танцы. Надвор’е кепскае, у лесапарк ня пойдзеш, дождж (туляйся з кутка ў куток у палаце). Крыху чытаў, знаёміўся з тэмпланам свайго выдавецтва на 1986 год. А гэта занятак, калі з толкам рабіць, – не на адзін дзень.

Сёньня...

Мабыць, я хацеў сказаць, што сёньня ў санаторыі звычайны “рабочы” дзень. Даводзіцца бегаць (калі можна так сказаць пра тэмп маёй паскоранай хады) на ўсе працэдуры і “аздараўляльныя” мерапрыемствы. Апрача таго, што ў мяне было, з сёньняшняга дня пачаў хадзіць на масаж, накіравалі на электракардыяграму, можа, і яшчэ што якое, але ня ў гэтым справа..

Тое “Сёньня…” я пакінуў нерасшыфраваным таму, што адначасова з яго нанясеньнем на паперу ў палату зайшлі: Васіль Быкаў, Ніл Гілевіч, Васіль Вільтоўскі. Апошні, жартуючы, уручыў мне ладны пук невядомай мне дагэтуль расьліны чарамшы:

– Гэта чарамша. Ёю і закусваць можна моцныя напіткі і спажываць у выглядзе салаты, можна з алеем, са сьмятанаю, а то і проста з сольлю. Пакаштуйце, калі ласка.

Я адкусіў вострую “дзюбку” ад прыгожага сваёй незамыславатасьцю ліста, вельмі падобнага на ландышавы, павольна пажаваў і выразна адчуў пах, вастрыню і смак часныку, праўдзівей, яго зялёнай наземнай часткі. Ня ведаючы, што я з гэтай “гароднінаю” буду рабіць, я прыняў яе з Васілёвых рук і паклаў, ня гледзячы, на падаконьнік. Паміж мною і гасьцямі з першай секунды іх зьяўленьня пачалася ажыўленая размова пра ўсе тыя справы, што прывялі мяне сюды.

Васіль Антонавіч хутка разьвітаўся і сказаў, што пойдзе паглядзіць на гаспадарку гэтай “гаспадаркі”. Мы ўтрох засталіся. Паміж намі была поўная згода ў ацэнцы сітуацыі.

Інфаркт міякарда, нанесены Дубянецкаму, гэта не лакальная справа, што замыкаецца на ім жа. Гэта інфаркт атрымала беларуская літаратура. “Строгае” папярэджаньне, адрасаванае ў афіцыйных грозных дакументах М. Дубянецкаму, гэта перш за ўсё папярэджаньне, адрасаванае ўсёй літаратуры. Тыя “грахі”, што інкрымінуюцца кіраўнікам выдавецтва, не яны ж іх самі зрабілі. Яны проста да аўтараў ставіліся самі паблажліва, і з рэдактараў не спускалі шкуру, калі тыя нешта “прапускалі”.