Қайыркелдi Руспаев - Төңкеріс. Пиесалар Страница 11

Күзетшілер стадионның басқа тұтқындарының қолындағы азық-түлік салынған қапшықтарды, су мен дәрі-дәрмектерді тартып алып жатыр. Стадионның тұтқындарынан екі жігіт оларға килігеді.

1-ші тұтқын. Әй, оңбаған болмасаңдар, тым құрығанда балаларға су берсеңдерші!

Күзетші. Біз оңбаған емеспіз. Ал су беруге рұқсат жоқ.

2-ші тұтқын. Біз сендерден су сұрап тұрған жоқпыз, мына су мен азық-түлік аспаннан түскен жоқ па!

Күзетші. Айтқан жоқпын ба – бұйрық жоқ деп! (тапаншасын суырып алып) Кәні, кетіңдер! Орындарыңа барыңдар!

1-ші тұтқын тапаншаға қарамастан ілгері ұмтылады, ал 2-тұтқын оның қолына жармасып кері тартады.

2-ші тұтқын. Қой, сен оған ештеңе істей алмайсың. Текке оққа ұшасың.

Күзетші. Мен де соны айтамын! Жәй жүріңдер. Жоғарыдан бұйрық болса бәрін береміз. Су да, азық-түлік те, дәрі-дәрмек те аласыңдар. (күзетшілер азық-түлік пен дәрі-дәрмектерді алып кетеді)

1-ші тұтқын. (соңдарынан жұдырығын түйеді) Оңбағандар! Қанішерлер! (не істерін білмей жан-жағына қарайды, жерде шашылып жатқан жапырақ қағаздарды көріп біреуін көтеріп оқи бастайды) Отандастар! Сіздердің қандай ауыр жағдайда отырғандарыңызды біз жақсы білеміз. Мына азық-түлік, дәрі-дәрмекпен жүрек жалғай тұрыңыздар, біз күнде осындай көмек көрсетіп отырамыз. Қала біздің мықты қоршауымызда, экстремисттердің бірі де қашып құтыла алмайды. Біз оларға күнде елші жіберіп сіздерге бостандық берілсін деген талап қоюдамыз, бірақ бүлікшілер әзірше біздің сөзімізге құлақ асып отырған жоқ. Біз бұл бүлікті қантөгіссіз басуға тырысып бағудамыз, алайда, көпке соза да бере алмаймыз. Жақын арада біз қаланы азат етеміз, ал әзірше сабыр мен төзімділікке шақырамын. Сіздер жалғыз емессіздер – біздің бүкіл халқымыз, бүкіл республикамыз сіздермен бірге. Жалынды сәлеммен, Республика Президенті.

Күзетшілер қайтып келеді, жеңінде «кезекші» деген жазуы бар біреуі тұтқынның қолындағы қағазды жұлып алады. Күзетшілер жерде жатқан қағаздарды жинай бастайды.

Кезекші. (қағазға көз жүгіртеді де) Бұның бәрі бос әңгіме! Президент ештеңе тындыра алмайды. Тындырса бәлен күн өтті емес пе – неғып жатыр? Оның бұл сөзіне сенбесеңдер де болады. (күзетшілер қағаздарды жинап алып, бір-бірімен дабдырлап сөйлесіп, күлісіп кете барады)

Мария. (тағы да сандырақтап) Ваня! Әй, Ваня деймін! Қайда кете бересің? Кел мұнда, жақында! Неге сен менімен сөйлескің келмейді? Әлде сен бізді кәпір деп жоламай жүрмісің? Бірақ мен сенің анаң емес пе едім! Әлде бұл сөз сен үшін мағынасын жоғалтқаны ма? А?!

Кезекші қайтып оралады. Оның соңында Жамал, Гүлнәр және Берік келеді. Жаңадан келген тұтқындар жан-жақтарына тіксіне қарайды.

Кезекші. (Мария мен Ларисаның жанына келіп) Новиковтар сендермісіңдер?

Лариса. Иә, біз. (Жамал мен Гүлнәрді көріп) Жамал тәте! Гүлнәр! (шыдай алмай жылап жібереді)

Жамал. (оның жанына отыра кетіп басын сипайды) Жылама Лариса, жә, жылама. Бәрі де жақсы болады. (қыздың көз жасын сүртіп) Мамаңа не болған?

Лариса. (өксігін баса алмай сөйлеседі) Міне… ауырып қалды… жүрегінің талмасы ұстады… енді көбіне… осылай ес-түссіз жатады… сандырақтай береді… Ваняны шақырумен болады. Су сұрайды.

Мария. Лариса! Қызым! Су әкеліп берші. Сондай шөлдеп жатқаным! Өтінемін, су әкеліп берші…

Лариса. Міне, су сұраумен болады… қайдан аламын мен оны! Кішкентай балалардың өзіне бермейді.

Жамал. Мария! Әй, Мария! Сен мені естіп тұрсың ба? Мен Жамалмын ғой!

Мария. А-а… Жамал? Сен… сен…

Жамал. Иә, менмін ғой! Міне, Гүлнәр да, Берік те жанымда.

Гүлнәр. Саламатсыз ба, Мария тәте.

Мария. А-а… Гүлнәр… амансың ба? Сен Ваняның қайда жүргенін білмейсің бе?

Гүлнәр. Ж-жоқ… білмеймін. Мен оны осы күндері көрген жоқпын. Ол… ол… оның қолы бос емес… қолы тимейді.

Берік. (ол да жақындап келеді) Саламатсыз ба, Мария Петровна.

Мария. А… Берік? Амансың ба… (Жамалға басын бұрады) Бұл қалай, Жамал?

Жамал. Міне, әлгі шейх, ең үздік мұсылман, бізді кәпір деп осында қамады.

Мария. А… Асқар ше?

Жамал. Асқар не! Асқар енді бармағын шайнап жүр. (Марияның маңдайына алақанын тигізеді) Сен не – ауырып қалғанбысың?

Мария. Жоқ… жоқ, мен тек жаман шаршадым. Иә, мен шаршадым. Кішкене болса да демалсам деймін… ұйықтап, тынықсам деймін… бірақ ұйықтай алмаймын. Жүрегім қысып ұйықы бермейді… содан… (тағы да сандырақтап кетеді) Ваня келмей қойды… А! Әне! Келді! Ваня! Ваня деймін! Бері келсеңші, жақындасаңшы! Мен ғой, мен, мамаңмын ғой! Не болған саған? Сен не – мені танымай тұрмысың? Неге үндемейсің? Әлде танып тұрып жоламай жүрсің бе? Қайда кеттің тағы да? А? Ваня! Ва-аня!

Лариса көз жасын сүрте бастайды, Гүлнәр да жылап отыр.

Мария. Су! Су! Лариса, су берші. Өтінемін, су әкеп берші…

Жамал. (жан-жағына қарап) Не істесек енді?

Лариса. Білмеймін…

Жамал. (орнынан тұра беріп) Мен аналардан су сұрайын.

Лариса. Текке әуре болмаңыз. Бәрібір бермейді. Қаншама адам су сұрап шулайды, балаларға, бала емізіп жүрген әйелдерге де бермейді ғой!

Жамал отырған жерге тұтқындар жақындап жинала бастайды.

Бір тұтқын. (Жамалға) Сіз жаңа ғана қаладан келдіңіз бе?

Жамал. Иә.

Ер адам. Ондағы жағдай қалай?

Жамал. Мұндағы жағдайдан сәл жақсы, алайда онда да жұмақ орнай қойған жоқ. Бүгін шейх Ғабдуррахман шариғат сотын ашып бір әйелді дүреге жығып, содан әлгі бейшара көтере алмай өліп кетті. Бір күмәжнік ұрлаған жігіттің қолын шауып тастады, және екі қаршадай қызды, «дұрыс киім кимедің» деп сабап жіберді. Шейхтің айтуынша бұл тек бастама ғана, сотын тосып отырған қылмыскерлер толып жатыр дейді. Сондықтан ол әлі біздің адамдардың қанын суша ағызады. Қалада азық-түліктің тапшылығы біліне бастады, нан мен қант, май мен сүт, ет пен шұжық, ұн, жарма және макарон өнімдері, әйтеуір, негізгі азық-түлік арнайы кәртішкемен норма бойынша сатылады.

Бір келіншек. (қолында емшектегі нәрестесі бар) Ал біз жөнінде жұрт не дейді? Өзі стадионда мұншама халық азап шегіп жатқанын қала тұрғындары біле ме? Әлде бізді «кәпір» деп, «оларға со керек» деп жүр ме екен?

Жамал. О не дегеніңіз! Сіздерді кәпір дейтін тек шейх пен оның сардарлары ғана. Мүмкін біреулер білген де шығар, ал өз басым бүгін ғана естідім. Айтайын ба – айтпайын ба, білмей тұрмын… бірақ, сіздер білуге тиістісіздер. Бағана күйеуім айтты: стадион басынан аяғына шейін миналанған екен. Қаланы қоршауға алған әскер шабуыл жасаса, шейх ең әуелі стадионды жарып көкке ұшырады. Сондықтан да президент қарулы күштерді қолдана алмай отыр.

Келіншек. Сонда не? Біз миналардың үстінде отырғанымыз ба?

Жамал. Иә, солай болғаны ғой. Әйтеуір күйеуім солай деді.

Ер адам. Сіздің күйеуіңіз кім еді?

Жамал. (бір мезет кідіріп қалады) Менің күйеуім имам. Қалалық мешіттің имамы Асқар. Білуші ме едіңіз?

Ер адам. Естігенім бар, бірақ таныс емеспін. Сонда не – сіздің күйеуіңіз экстремист пе?

Жамал. Жоқ, ол экстремист емес. Бірақ ол төңкерістен бұрын «Әл-хизб» партиясының жиналыстарына қатысып жүріпті. Шейх оны өзінің партиясына шақырған екен, ал күйеуім келісімін бермепті. Ол экстремисттердің мына істерін қолдаған жоқ, бірақ, өкінішке орай, оларға қарсы тұра алмады. Ал мен бүгін, шариғат сотында, көпшіліктің көзінше не ойлайтынымды шейхтің бетіне басып айтып салдым. Сол үшін ол мені осында қамады.

Ер адам. Ә-ә… Күйеуіңіз де осында ма?

Жамал. Жоқ, ол қалада қалды.

Ер адам. (қолын бұлғай салып) Қалада қалған адамдардың барлығы экстремисттермен бірге, соларды қолдап жүр.

Жамал. Жоқ, олай деуге болмайды. Шейх көздеген мақсатына жету үшін кез келген адамды пайдалана біледі. Мәселен, менің күйеуімнің беделін пайдаланып, гарнизон офицерлері мен сержанттарын өзінің партиясының мүшелігіне кіргізіп алды. Көрмейсіздер ме – мұндағы жастарды алдап-арбап, сіздерге айдап салып қойғанын. Бұлар не істеп жүргендерін өздері білмейді.

Жамалды қоршап тұрған топ үлкейіп кеткенін сезген күзетшілер прожектор жарығын шоғырландырып, мегафон арқылы халықтың тарағанын талап етеді. Адамдар өздерінің орындарына қайтып оралады.