Прарок для Айчыны - Петрашкевіч Аляксандр Лявонавіч "Алесь Петрашкевіч" Страница 18

С к а р г а р д ы я н. Гэта нават цікава, калі, вядома, не доўга і без дзёрзкасці.

С к а р ы н а. Божа мяне барані! Я толькі скажу, што ўсе гэтыя несправядлівасці і заключэнне ў турму, спагнанні і страты для мяне асабіста з-за названага Майсея і з ім звязаных, я падкрэсліваю, і з ім звязаных людзей, я ацаніў на суму шэсць

тысяч залатых венгерскіх фларынаў сапраўднай і належнай вагі. І паколькі хлуслівы іудзей, выкліканы па позве, у тэрмін беспадстаўна не з'явіўся

і не з'яўляецца і не збіраецца з'яўляцца перад судом, я патрабую, каб судовая справа, на якой грунтуецца іск, была вырашана на маю карысць, а сам

хлуслівы іудзей Майсей як прайграўшы быў асуджаны згодна з найбольш відавочнымі палажэннямі права... А калі больш канкрэтна, то Лазара, сына, і Майсея, зяця старога Майсея, як і яго самога, судзіць згодна з артыкулам першага Статута

Вялікага княства Літоўскага, які дэкларуе: калі б хто агаворам-паклёпам абвінаваціў каго і абвінавачаны павінен быў бы падлягаць ганьбаванню ці

смяротнай кары, ці канфіскацыі маёмасці, ці якому іншаму пакаранню, тады той, хто агаварыў іншага, але не прадставіў доказаў, сам павінен панесці такое пакаранне. Калі так здарыцца, буду надзвычай уцешаны, бо гэты артыкул для Статута сфармуляваў я сам і здолеў адстаяць перад каралём.

С к а р г а р д ы я н. Вы ад сціпласці не памраце, шаноўны доктар.

С к а р ы н а. Так, калега. Пра гэта мне гаварыла сама найяснейшая каралева. Я калі і памру, то ў бойцы за свой гонар і годнасць. Аддаваць жыццё за нешта іншае проста не рацыянальна.

С к а р г а р д ы я н. Мы так і зразумелі. Утаіўшы ад Майсея дзвесце шэсць коп, вы можаце купіць сто баявых коней, а высудзіўшы ў таго ж Майсея шэсць тысяч залатых фларынаў, прыдбаць яшчэ і тры тысячы валоў. Ці не на Маскву вайной сабраўся шаноўны пан доктар?

С к а р ы н а. На валах і конях я некалі павязу на Маскву свае кнігі.

С к а р г а р д ы я н. Доктар, апусціцеся на зямлю. Ваша становішча такое ж безнадзейнае ў Познані, як і ў Маскве...

С к а р ы н а. Вы так думаеце?

С к а р г а р д ы я н. Перада мною другі ўказ святой Каралеўскай Вялікасці, дастаўлены ў суд самім Майсеем. (Бярэ са стала паперу, зачытвае. ) «Шаноўным бурмістру і радцам горада нашага Познані, дарагім давераным - наша каралеўскае благаславенне. Дарагія давераныя, расказаў нам, прыйшоўшы сюды, іудзей Майсей, зяць старога Майсея з Варшавы, што вы, атрымаўшы наша пасланне, прад'яўленае вам ім самім, зрабілі так, каб там, на месцы, быў затрыманы доктар Францыск з Вільні, так званы Скарына, на якога скардзяцца сам Майсей з Лазарам, сынам згаданага старога іудзея з Варшавы... Мы ўхваляем стараннасць вашу, якую

вы праявілі пры выкананні нашага ўказа... Даручаем вам, каб вы здзейснілі належнае і неадкладнае правасуддзе да згаданага Францыска на падставе

сумы ў дзвесце шэсць коп на карысць гэтым жа Майсею і Лазару і не вызвалялі датуль гэтага доктара Францыска, пакуль над ім там жа на месцы не завяршыцца правасуддзе, і інакш не рабіце па абавязку вашаму і па міласці нашай. Дадзены ў Кракаве [2 мая] у год Божы 1532-і».

С к а р ы н а. Я папярэджваў вас, шаноўны калега, Валянцін Скаргардыян... Давай, Раман!

Р а м а н (разгортвае скрутак з падвешанай пячаткаю ). Я прывёз ад святой Каралеўскай Вялікасці грамату... ( Зачытвае разгубленым суддзям.) «Жыгімонт і г. д. Абвяшчаем і г. д. З'явіўшыся асабіста перад намі, прадбачлівы юнак у правамоцным узросце Раман Скарына, віленскі грамадзянін... зазначыў публічна перад намі, што... доктар Францыск ніякага дабра, якое засталося пасля смерці

Івана Скарыны, яго бацькі, не атрымліваў, бо ён сам, Раман, атрымаў у спадчыну цалкам і па частках маёмасць таго ж Івана як праўдзівы і законны сын і спадчыннік, і некаторыя бацькавы даўгі, прызнаныя законнымі, ён ужо сплаціў, а яшчэ нясплочаныя гатоў сплаціць.

Мы [кароль] жадаем засведчыць гэта ўсім, каго датычыць, і загадваем гэтай граматай: каб вышэйназванага доктара Францыска Скарыну не выклікалі ні ў якія вашы судовыя інстанцыі і не судзілі за якія б ні было даўгі і маёмасць яго роднага брата... і каб пазбавілі яго ад нападаў і дамаганняў з боку ўсякіх крэдытораў якога б там ні былі абраду... І няхай не з'явяцца таму перашкодай якія б ні было лісты, любога зместу і даты, выдадзеныя нашай канцылярыяй супраць таго, каго мы вызваляем і аб'яўляем свабодным ад іх выплаты гэтай граматай. У пацвярджэнне чаго прыціснута наша пачаць. Дадзена ў Кракаве [21 лістапада] у год

1532-і праўлення нашага 26-ы».

С к а р г а р д ы я н (крыху абурыўшыся). Што ж вы трымаеце пры сабе такія паперы. ( Забірае ў Рамана ўказ, разглядае пячатку.) Выходзіць, вы свабодны, калега! ( Загадвае Вартаўніку. ) Мантыю доктару Скарыне.

С к а р ы н а. Свабодны я быў заўсёды. Абражаным жа аказаўся з ласкі мярзотнікаў. А таму прашу суд не проста вызваліць мяне з няволі, а згодна са звычаем і законам у судовым парадку прызнаць мяне невінаватым з самага пачатку. Тым больш што Раман прывёз каралеўскі ўказ і для вашай асабістай міласці. ( Вымае з-за пазухі скрутак, разгортвае і зачытвае. ) «Скарына быў несправядліва пасаджаны там у вас у турму і ў адносінах да яго раней не было знойдзена ніякага правасуддзя па яго праву... Мы даведаліся з данясення некаторых нашых дарадчыкаў, з тагачаснай пастановы вашага суда і з адкрытага сведчання, што... Францыск Скарына з'яўляецца вельмі паважаным і маёмасным чалавекам... Пры такім стане спраў загадваем вам гэтым указам неадкладна адпусціць згаданага Францыска Скарыну, які ў вас пасаджаны ў турму. Мы не хочам, каб нашы падданыя, перш за ўсё маёмасныя, па простым абвінавачванні кожнага так ганебна саджаліся ў турму». (Перадае ўказ Скаргардыяну. ) Скажыце, калега, а калі б кароль прыслаў пяты ўказ адсекчы мне галаву...

С к а р г а р д ы я н. Я служу каралю і выканаў бы яго волю. А што?

Я н. Добра было б, бурмістр, каб вы яшчэ служылі Богу, закону і людзям. (Хрысціць бурмістра, той цалуе яму руку.)

Усе суддзі выходзяць. Скарына абдымаецца з Раманам і Мацеем, потым з Янам. Вартаўнік прыносіць мантыю.

В а р т а ў н і к. Выходзьце, панове, а мы з доктарам пераапранемся...

Усе выходзяць. Скарына скідае лахманы, надзявае мантыю.

С к а р ы н а. Ну, і як яна мне? ( Паварочваецца перад Вартаўніком.)

В а р т а ў н і к (у захапленні). У рыхт! У самы рыхт!.. (Заклапочана. ) Толькі ў мяне адна закавыка. Не ведаю, ці й казаць... каб настрой не псаваць...

С к а р ы н а. Выкладвай - не мучайся.

В а р т а ў н і к (вызнае э кішэні пярсцёнак). Чмут адзін пярсцёначак во даў. Адкрый, кажа, вечка і тое, што так убачыш, падсып у ваду вязню Скарыне. Калі, маўляў, загнецца, пярсцёнак сабе пакінеш і зверху яшчэ грашыма атрымаеш. Адмовіцца не рашыўся - вельмі ўжо чмут прасіў...