Владимир Орлов - Genius loci (на белорусском языке) Страница 7

Калi мы не сустракалiся цэлы тыдзень, вечар у кавярнi быў прысвечаны снам. Не ведаю, як ты, а я магу прысягнуць, што такiх фантасмагарычных i ўадначас паўнакроўных сноў да таго лета мне не снiлася. Кавярня ўключала вядомыя адной ёй каналы, i, думаю, зазiрнуць у нашы сны не адмовiлiся б сам Зыгмунд Фрэйд i Карл Густаў Юнг.

Узяць хаця б сон, дзе мы з табой iдзём па горадзе, у якiм усе жыхары калекi: сляпыя, бязрукiя, бязногiя, на мылiцах i ў iнвалiдных калясках. Мы, трымаючыся за рукi, каб не згубiцца, прабiраемся праз iхнi крыклiвы страхалюдны натоўп i, часам пераходзячы на бег, як быццам ратуемся ад пагонi, а часам, спыняючыся i пераводзячы дых, заглыбляемся ў нерат вулiц i вулачак, але ў вонкавай хаатычнасцi нашага руху ёсць мэта, пра якую мы не маем права нi на хвiлiну забыць: сярод тысячаў калек i ўбогiх мы павiнны адшукаць iншых нармальных.

А памятаеш конкурс прыгажосцi?

Над амфiтэатрам, дзе ён адбываўся, вiсеў букет шматкалёрных мангальф'ераў, i падобны да грака чалавек у чорным фраку i цылiндры па чарзе падцягваў iх за канат да арэны. З кошыкаў выскоквалi юныя прыгажунi ў купальнiках, якiх чалавек-грак падводзiў да подыума з шырачэзным адкрытым ложкам. Тут яны пераходзiлi ў рукi двух бамбiзаў у стракатых махровых шлафроках, чыёй задачай было на вачах у журы i публiкi пазбаўляць канкурсантак нявiннасцi. Адчуўшы, што прапанаваная сiстэма адбору мяне прыкметна нервуе, ты заразлiва засмяялася i паведамiла пра даўняе знаёмства з усiмi прэтэндэнткамi, якiя ў лепшым разе яшчэ памяталi iмёны сваiх першых мужчынаў.

Але неўзабаве паветраны шар прывёз на арэну гнуткую дзяўчыну ў кармiнавым купальнiку, убачыўшы якую, ты ўся падалася ўперад i зашаптала, што яе трэба выкупiць, бо дзяўчо - насамрэч цнатлiўка i трапiла сюды, каб зарабiць грошай на вяселле. У наступную хвiлю мы беглi па праходзе ўнiз i паспелi-такi перахапiць чалавека ў цылiндры на яго цырымонным шляху да подыума, а потым пад незадаволены гул амфiтэатра рассоўвалi яму па кiшэнях купюры. Рэшту аддалi дзяўчыне, i ты загадала ёй ехаць да жанiха i сказаць, каб ён неадкладна, сёння ж, зрабiў яе жанчынай.

У вынiку аналiзу таго сну атрымалася, што нашая ратаванка - ты...

Я думаю, карыфеi псiхааналiзу заплацiлi б нам i за сон, у якiм я любiў не цябе, а iншую жанчыну, называючы яе тваiмi пяшчотнымi iмёнамi i мянушкамi; ад гэтага яна ўвачавiдкi набывала твае рысы, i ўрэшце я стаўся сведкам канчатковага пераўвасаблення, пакутлiва разважаючы, што ў такiм разе прычынiлася з табой сапраўднаю i ў якой абалонцы iснуе цяпер твая душа.

Ты згодная, што хтосьцi жыве пераважна розумам, а хтосьцi - пачуццямi? Адны, адпаведна, успрымаюць жыццё як камедыю, для другiх яно - трагедыя. У мяне гэтыя кампаненты, пачуццё i розум, заўсёды былi перамяшаныя ў складаным кактэйлi з хiсткай перавагаю то першага, то другога, але ў тое лета, так, рэчаiснасць - нават у самых, здавалася б, камедыйных праявах з мiлiцыянтам Пецем альбо з алмазаздабытчыкам - не ўспрымалася мною як камедыя. Тым больш яна не выглядала i трагедыяй. Наш з табой свет меў характарыстыкi iншага кшталту.

Пацягваючы мiндалевы лiкёр, мы прыйшлi да высновы, што калi ты ўзняўся над раслiнным iснаваннем, то мусiш зразумець адную элементарную, на першы погляд, рэч. Выбару сапраўды няма: кожны - незалежна ад уласнай волi - прызначаны цi асуджаны iграць нейкую ролю, у выкананнi якой i схаваны сэнс жыцця. У вайне з хронасам нiхто не пераможа, але той, хто ўсвядомiў свой абавязак i злiўся з роллю, узброены лепей.

Зрэшты, наша ўнiверсальная выснова не замiнала ролям, якiя мы выконвалi ў вечаровых гульнях - то легкадумных, то з афарбоўкаю драматызму - бо па натуры мы абое нарадзiлiся гульцамi.

Памятаеш, была гульня ў "Аўстралiю"? Мы як быццам эмiгравалi туды, у штат Вiкторыю, i разводзiлi на ферме кенгуру. За ранiшняй кавай ты выказвала спадзяванне, што сёння я нарэшце пастрыгу газоны, а я iмкнуўся падмянiць гэтую ненавiсную працэдуру вяртаннем на другi паверх, у спальню. З яе вакна адкрываўся вiд на далёкiя горы, а на сцяне вiсела захопленае ў эмiграцыю авальнае, уштукаванае ў плеценую з лазы асаду люстра, перад якiм аднойчы, яшчэ да ад'езду ў Аўстралiю, мы любiлiся, стоячы ў сонечных промнях, i раптам, на краi той хвiлi, калi целы падпарадкоўваюцца ўжо не розуму, а толькi самiм сабе, мне здалося, што на падлозе знiклi нашы ценi, а значыць, i самi целы...

"Давай я буду жонкаю Скарыны, а ты - вiленскiм бурмiстрам i паспрабуеш мяне спакусiць", - прапаноўвала ты альбо пагаджалася на ролю цiхмянае манашкi, якая даглядае ў патайным пакоi кляштарнага шпiталя параненага паўстанца.

Але такiя гульнi напраўду вымагалi не столiка ў кавярнi, а патайных пакояў, i мы пераключалiся на iнквiзiцыю. Распрацоўваўся сюжэт, калi я кахаў цябе, а ты адказала ўзаемнасцю iншаму i я, аслеплены рэўнасцю, страчыў данос, што ты кахаешся з д'яблам, якi з'яўляецца да цябе ў спачывальню, набываючы аблiчча чорнага ката з хвастом, што можа тройчы абкруцiць цябе вакол талii. Ты чытала "Молат ведзьмаў", а таму даволi ўпэўнена пачувалася ў ролi падследнай, калi на допыце я змушаў цябе даць падрабязнае апiсанне вядзьмарскага шабасу.

Вiдаць, ты заявiш пратэст супроць таго, што я зноў адступаю ад пратакола, ды я ўсё ж успомню "Тытанiк". Гэтую гульню мы вынайшлi, пагартаўшы ў скульптара Колi замежны альбом з малюнкамi i фотаздымкамi славутага параплава, ягоных пасажыраў, кают, палубаў i рэстаранаў. Гульню, у якую мы гулялi ў нашай каюце, i толькi потым падымалiся на палубу кавярнi, дзе панаваў спакой i нiхто не здагадваўся, што плаванне няўхiльна наблiжаецца да вусцiшнай развязкi.

"Тытанiк" тануў, на тросах плылi ўнiз шлюпкi з ахопленымi жахам людзьмi, i тут хтосьцi з iх убачыў у асветленым iлюмiнатары маладых мужчыну i жанчыну, якiя, забыўшы пра ўсё на свеце, пяшчотна i страсна любiлi адно аднаго. Гэтая пара, думалi ў шлюпцы, проста не чула, што здарылася з караблём, але ў сапраўднасцi яны ўсё ведалi i замест штурханiны ў азвярэлым натоўпе i гiбелi ў ледзяных хвалях выбралi светлую цёплую каюту i тыя iмгненнi, калi целы i душы ператвараюцца ў адну непадзельную сутнасць, злiваючыся з вечнасцю.

Дастаткова было нам некалькi дзён не бачыцца, як я лавiў сябе на тым, што, здаецца, наперакор законам псiхалогii i фiзiялогii не заўважаю iншых жанчын. Затое пасля нашага спаткання вочы нiбыта расплюшчвалiся i мне рабiлася не проста цiкава затрымлiваць на жанчынах позiрк, але хацелася ўбачыць iх, выпадковых сустрэчных, аголенымi, i я шкадаваў, што не жывапiсец i не фотамастак i не магу iх маляваць альбо здымаць на стужку.

Кажуць, эпiлептыкi ў хвiлiны прыпадку цалкам губляюць уяўленне пра час i прастору, перажываючы iмгненне абсалютнае яснасцi. У тое лета мне давялося сутыкнуцца з нечым падобным: пад час блiзкасцi маё ўласнае "я" пачынала сцiскацца, канцэнтруючыся ў адной кропцы, якая магла знаходзiцца ўжо за межамi цела, i незваротна згубiць каардынаты той кропцы не дазваляла толькi памяць пра цябе.

У другой палове жнiўня, калi нарэшце зрабiлася магчымым выйсцi з дому без парасона, у кавярнi звiло гняздо прыглушанае адчуванне трывогi.

Ты кажаш, здарэнне з голубам сталася чыстай выпадковасцю? Аднак чамусьцi i ты сама выдатна ўсё запомнiла: як дзiкi шызы голуб неспадзеўкi заляцеў у разнасцежанае з нагоды чаканае цеплынi вакно, як, спалохана залопаўшы крыламi, матлянуўся да стойкi, перакулiў пару блакiтных кубачкаў з каваю i, зусiм ашалеўшы, вымкнуў у дзверы.

Далейшыя падзеi раскручвалiся з кiнематаграфiчнай iмклiвасцю.

Гатуючы нам каву, бармен аднойчы папярэдзiў, што iх будынак iдзе пад знос i да канца месяца кавярню зачыняць.

Мы абмеркавалi навiну досыць спакойна. Маўляў, няпроста будзе знайсцi другi такi куток, але мы знойдзем. Будзем шукаць, пакуль аднаго вечара не адчуем, як на нас павее знаёмай аўраю. Была разгледжаная нават iдэя далучыць да пошукаў усiх сталых наведнiкаў, а ўпрыдачу i бармена з яго здобнай памагатай, карацей - "пераехаць" цэлай ватагай, хоць, калi шчыра, мне было цяжкавата ўявiць, як мы дамовiмся аб'яднаць сiлы з лесбiянкамi, не кажучы ўжо пра глуханямых.

Можна было здагадвацца, як успрынялi паведамленне бармена iншыя, але факт застаецца фактам: у апошнi вечар без усякага запрашэння сабралiся ўсе даўнiя клiенты: i кампанiя маладзёнаў, i Пеця, i лесбiянкi, адна з якiх паставiла на столiк букецiк свежых жоўтых бяссмертнiкаў. Глуханямыя прыпазнiлiся i адчынiлi дзверы а палове дзесятай, нiбыта ведаючы, што з нагоды развiтання кавярня будзе працаваць пазней.

Чамусьцi не прыйшоў адзiн алмазаздабытчык, столiк якога раз-пораз ненадоўга займалi розныя залётныя птушкi. Прачытаўшы на дзвярах абвестку, найбольш цiкаўныя пыталiся, чаму сёння кавярня адчыненая да паўночы, а мы, не згаворваючыся, пацiскалi плячыма i, я ўпэўнены, у думках дадавалi, што гэтыя дзве лiшнiя гадзiны не даюць чужанiцам нiякага права ашывацца сярод нас i шкрабаць душу недарэчнымi роспытамi.

На пачатку адзiнаццатае маўклiвы цiск на залётных даў плён: на "палубе" засталiся толькi свае. Моладзь са згоды бармена пераставiла столiк да дзвярэй, чым, па сутнасцi, забарыкадавала ўваход, i пайшла танцаваць пад блюзавыя мелодыi. Услед за гэтым бармен паставiў анталогiю "Bеаtles", i паднялiся мы, а дачакаўшыся наступнае песнi, - глуханямыя. Такi самы эфект мiлiцыянт Пеця мог бы выклiкаць, разрадзiўшы свой пiсталет у вiтрыну за стойкай. Глуханямыя не былi глухiмi, ва ўсякiм разе хтосьцi з iх меў слых, дастатковы на тое, каб адчуваць мелодыю i беспамылкова вадзiць партнёра. Ад разгубленасцi астатнiя пары спынiлiся, i да канца песнi глуханямыя танцавалi ў адзiноце.