Иван Шамякин - Сэрца на далонi (на белорусском языке) Страница 77

- А ты баiшся ўсё-такi?

- Баюся, - прызнаўся Яраш, каб хоць чым-небудзь вытлумачыць свой душэўны стан. - Ты ведаеш Галiну.

- Ты проста дрэнна выхаваў яе. Iдэалiст - вось ты хто. Хiрург-iдэалiст унiкальная рэдкасць. Мае сталiчныя калегi, якiя пiшуць слязлiвыя вершы, у сто разоў больш практычныя i зацвярдзелыя... Каб я напiсаў, што былы падпольшчык, славуты хiрург так зацiснуты жончыным абцасам...

- Трапло ты. Абараняй свае тэндэнцыi. Але май на ўвазе, што я думаю аддаць сваю палавiну нашаму прафсаюзу пад летнi дзiцячы сад.

Шыковiч сiгануў наперад, зазiрнуў знiзу ўгору сябру ў твар, каб пераканацца, сказаў той сур'ёзна цi жартам. Яраш глядзеў удалеч, некуды ў канец вулiцы, быццам хацеў нешта разглядзець у святле цьмяных лiхтароў.

- У нас розныя прафсаюзы. Не памiрацца. У iх аднолькавыя характары. Шыковiчу спадабаўся ўласны жарт, i ён засмяяўся.

Яраш таксама хмыкнуў.

Iм адчынiла Маша.

- Ах, вы?! - здзiвiлася яна. - Калi ласка! - Аднак не адступала ад дзвярэй, не прапускала iх, быццам хацела адцягнуць час i даць некаму схавацца цi замясцi нейкiя сляды.

Шыковiч нахiлiўся i жартаўлiва нырнуў пад яе руку, якой яна ўсё яшчэ трымалася за адчыненую палавiну дзвярэй.

"Няўжо плётка дайшла i да яе?" - амаль са страхам падумаў Яраш.

Маша збянтэжана адступiла, i ён нерашуча ўвайшоў у калiдор. З пакоя выйшла Зося. Яраш не бачыў яе больш за месяц. За гэты час яна яшчэ больш памаладзела i папрыгажэла. У добра скроеным сiнiм плаццi, з двух'яруснай прычоскай-куклай, расчырванелая, яна мела амаль элегантны выгляд. Як лёгка жанчыны харашэюць!

Зося выявiла шчырую радасць, збянтэжанасцi ў яе не было нi кроплi. Яна сказала надзвычай проста:

- Якiя вы добрыя, што не забываеце нас. Хоць зрэдку заглядваеце на аганёк. Распранайцеся. У нас ёсць чай.

Але праз адчыненыя дзверы Яраш убачыў у пакоi Тараса. Хлопец сядзеў за нiзкiм сталом, застаўленым чайным посудам, услухоўваўся ў галасы i крыху дзiўна ўсмiхаўся. Хоць Яраш ведаў, чаму ён тут, i ў душы ўхваляў яго выбар абы толькi сур'ёзна, але нечаканая сустрэча з сынам тут, у Зосi, збянтэжыла яго, магчыма, нават больш, чым Машу. Ён адчуў сябе як бы ў нечым вiнаватым. Што сказаць Тарасу, калi зойдзе ў пакой? Як будзе паводзiць сябе Тарас? Прыйдзецца прасiць яго, каб не прагаварыўся дома, а то зноў будзе скандал.

Ад гэтай думкi зрабiлася да балючасцi непрыемна. Тое, што ён вымушаны рабiць з гэтага бязвiннага наведвання тайну, унiжала i абражала. А ўнiжэнне для яго, гордага i незалежнага, было самай страшнай карай.

Яраш пашкадаваў, што прыйшоў сюды.

30

Грукат крана над галавой быў для Славiка цяпер як нечаканы гром для забабоннага грэшнiка. Ён уцiскаў галаву ў плечы, палахлiва азiраўся i, калi плыла цяжкая дэталь, адступаў, а то i зусiм хаваўся за высокiя станiны. Ён баяўся падняць вочы вышэй крука - да шкляной будкi, у якой сядзела кранаўшчыца, "дзятлiк" з востранькiм носiкам i вострым чубком, бо сваю чырвоную касыначку Нiнка заўсёды чамусьцi абпiнала "домiкам", ад чаго твар яе яшчэ больш завострываўся. Славiк баяўся сустрэчы з ёй.

Кран панёс да ўпаковачнай гатовы станок. Яго ўрачыста суправаджалi кiраўнiкi цэха i амаль уся Тарасава брыгада. Акрамя Славiка. I Генрыха. Яны былi заняты другiм станком: прыладжвалi зманцiраваны электрыкамi праграмны вузел. Гэтую тонкую складаную i марудную работу заўсёды браў на сябе будучы iнжынер. А ў Славiка гэта была апошняя стадыя вучнёўства, наблiжаўся экзамен на разрад, i трэба было, хоць збольшага, ведаць зборку ўсiх вузлоў.

Усунуўшы галовы ў люкi тумбы, яны падганялi счапленне электраматора з перадачай аўтаматычнага з'ёмшчыка дэталей.

Разгружаны кран вяртаўся з лёгкiм гулам. Ён ляцеў па доўгiм пралёце цэха з хуткасцю цягнiка. Звiнелi шыбы i дрынчалi незамацаваныя дэталi i ключы на станку.

I раптам усё сцiхла: кран спынiўся, замёр. Славiк упусцiў гайкi, якiя падаваў Генрыху. Спiной сваёй, што вытыркала з-пад станка, ён адчуў, што цяжкi крук павiс якраз над iм. Больш таго, ён адчуў позiрк Нiны, яна высунулася са сваёй шкляной будкi i глядзiць... глядзiць на яго.

Славiк уцiснуўся глыбей пад станiну. Хацелася ўсяму залезцi ў вузкi люк, схавацца, ператварыцца ў электравузел, каб рухаць станок, а самому нiкога не бачыць, нiчога не адчуваць.

Не раз за сваё нядоўгае жыццё ён чынiў шкоду. Здаралася, што колькi дзён жыў з бояззю кары. Але нiколi яшчэ ў яго не было такога страху. Агiднае i цяжкае пачуццё! Яно скавала ўсю яго iстоту. Яно - як невылечная хвароба, як рак, пра якi чалавек ведае i нiчога не можа зрабiць для свайго ўратавання, толькi слухае, чакае, калi, як ён праявiць сябе i нанясе апошнi ўдар.

Станок уздрыгнуў, як жывая iстота, - кран паволi рушыў далей.

Славiк стоена ўздыхнуў. Генрых сказаў:

- Пасвяцi сюды.

Славiк падняў вышэй "пераноску", ад яркага святла якой слязiлiся вочы.

Генрых кiнуў на яго кароткi позiрк i рухамi штукара пачаў мацаваць маленькiя гаечкi. Недасведчанаму чалавеку, якi бачыць станок толькi звонку, можа здацца, што такая аграмадзiна складзена з адных вялiкiх i цяжкiх дэталей. Так упачатку здавалася i Славiку. А тут ёсць дэталькi не большыя за гадзiннiкавыя, асаблiва ў электраабсталяваннi. Мiж iншым, гэтая складанасць i прываблiвала няўрымслiвага хлопца. Каб усё было проста i аднастайна, як яму ўяўлялася па школьнаму знаёмству з заводамi, адно i тое з хвiлiны ў хвiлiну, з дня ў дзень, то, напэўна, даўно ўсё абрыдла б. А на зборцы заўсёды нешта новае.

- Што ў цябе з Нiнай? - спытаў Генрых, працягнуўшы руку па гайкi i пракладкi.

Рабро станiны здушыла Славiку грудзi. Пракладкi прылiплi да потнай далонi.

- А-а... нiчога. Ходзiм у кiно...

- Ты ж не любiш яе.

- А хiба нельга так?

- Як "так"?

- Ну... разам працуем, разам гуляем.

- Я сам, стары, раней глядзеў на дзяўчат несур'ёзна. Нiбы яны для адных танцулек створаны. З Нiнкай нельга так, май на ўвазе. Яна не такая, як тыя... У яе ўсё сур'ёзна. I планы яе сур'ёзныя i простыя: выйсцi замуж, нараджаць дзяцей... Некаторыя моднiкi фыркаюць: мяшчанства. Ёлупы! Схiлiце галовы! Гэта жыццё ў яго натуральным выглядзе. Самi вы мяшчане!

"Чаму ён гаворыць гэта мне? Няўжо ведае? У вочы, у вочы б яму глянуць".

Але "зайчыкi" ад яго прафесарскiх акуляраў сляпiлi. I Славiк - што той трусiк перад кобрай. Толькi вушкамi варушыў. Куды знiкла дасцiпнасць, кiдкасць: ты мне слова - я табе дзесяць. Ён, акулярысты чорт, здаецца, працуе, а зiркае, усё бачыць. Разбiць пераноску, цi што? Быццам незнарок.

Нарэшце Славiк скiнуў чары. Выскалiўся:

- Думаў, хоць адзiн чалавек як чалавек. А ты - як Ходас i Тарас. Маралiсты! - i завыў у вантробе станка: - Сумна жыць, Генрых!

Ён неаднойчы хiлiў Варэнiка на свой бок вось такiмi жартамi. У яго i Косцi найлепшае пачуццё гумару.

- Думаеш, калi сапсуеш камусь жыццё, табе стане весялей?

- А каму я псую? Пайшлi вы ўсе...

Хвiлiн праз колькi Тарас накiраваў яго ў склад па дэталi. Славiк напусцiў на сябе такую бестурботнасць i весялосць, каб нiкому i ў галаву не ўлезла, што ў яго штось нядобрае на душы.

Ён iшоў памiж станкамi, як па лесе. Насвiстваў. I раптам з-за станка яна, Нiнка. Носiк - чырвоны, вочы - злыя.

- Славiк!

Ён спалохана азiрнуўся.

- Такая цана тваiм словам? Дзе твае вочы бессаромныя? Цяпер табе нiчога не трэба? Ведай жа: або на сябе рукi налажу, або цябе станiнай прыдушу. Цяпер мне ўсё адно не жыць. - Яна ўсхлiпнула.

А побач, за станком, - галасы. Здаецца, начальнiк цэха.

Славiк схапiў яе за руку.

- Чаго ты? Дурная, дурная... У мяне проста часу няма. Я на падрыхтоўчыя курсы ў полiтэхнiчны паступiў. Кожны вечар... Ну добра. Сёння, сёння...

Iшоў знаёмы рабочы, i Славiк, узрадаваны, пакiнуў дзяўчыну i закрочыў побач з iм. Расказваў новы анекдот. Хацеў смяяцца. Выцiскаў з сябе смех, бо ўсё скаваў страх, новы, невядомы. О, жорсткае жыццё! Нiякай радасцi i гэтулькi пакут! Ён праклiнаў той час i мiг, калi яму прыйшла ў галаву гэтая дзiўная думка - пазабаўляцца з ёй, адпомсцiць за свой спалох у першы дзень.

Месяц ён вадзiў яе ў кiно, у тэатр i гаварыў, гаварыў, гаварыў. Пра ўсё на свеце ён ведаў. Заходзiў проста ў iнтэрнат, пакiдаючы ў строгай каменданткi свой заводскi пропуск. Сяброўкам яе па пакоi падабаўся: вясёлы. Адны, праўда, папярэджвалi: "Ой, глядзi, Нiнка, загаворыць ён цябе". Другiя падбадзёрвалi: "Хапай, Нiнка, на ляту. Закруцi яму галаву. Чаго на свеце не бывае! Вунь Лiдка за iнжынера выскачыла. Цяпер вiтацца, зараза, не хоча".

Яна ведала, што не вызначаецца прыгажосцю. Але дзявочае сэрца перамагло розум, нараджаючы адвечную наiўную iлюзiю. Хiба адны прыгожыя падабаюцца? Славiк пакарыў тым, што не саромеўся паказацца з ёй на людзi - у кiно, у тэатры, знаёмiў са сваiмi знаёмымi, прыгожа апранутымi хлопцамi i дзяўчатамi, i рабiў гэта, здавалася ёй, з гонарам. Для простай дзяўчыны, якая была яшчэ ў палоне вясковых уяўленняў, гэта з'яўлялася найвышэйшым доказам яго кахання. Магчыма, было i другое: цяга чалавека, якi жыў у беднасцi i нястачы, да прыгажэйшага, вышэйшага, лепшага.

У тую нядзелю ён з'явiўся ў iнтэрнаце ранiцай i запрасiў яе на дзённы сеанс. А калi выйшлi з кiно, прапанаваў зайсцi да яго дадому. Нiнка на мiг сумелася, але не ўтрымалася ад спакусы паглядзець, як ён жыве. Увогуле, як жыве пiсьменнiк? Хiба гэта не цiкава? Адначасна мiльганула патаемная дзявочая думка, што хлопец хоча паказаць яе сваiм бацькам. Славiк не прызнаўся, што дома нiкога няма. Бацькi разам з Ярашамi паехалi на дачу садзiць нейкiя адмысловыя дэкаратыўныя кусты, па якiя "стары конь" ездзiў ажно на Ўкраiну. Iра з курсам у калгасе, паехалi выбiраць бульбу.