Рувим Фраерман - Дзiкi сабака дзiнга, альбо аповесць пра першае каханне (на белорусском языке) Страница 9

- Тады i я пайду.

Ён адпусцiў яе руку i ступаў шырока, каб не адставаць.

- Не хадзi за мной! - крыкнула Таня.

Яны спынiлiся ля высокага каменя, што падпiраў хацiнку рыбака.

- Але ты прыйдзеш да нас абедаць? - спытаў Коля. - Сёння выхадны. Тата будзе цябе чакаць. Ён скажа, што я пакрыўдзiў цябе.

- Вось чаго ты баiшся! - сказала Таня, прыхiнуўшыся да высокага каменя.

- Не, ты не так зразумела мяне. Я люблю тату, а ён будзе засмучаны. Вось што ты павiнна зразумець. Я не хачу, каб тата...

- Маўчы, - сказала яна, - я добра цябе зразумела. Я не прыйду сёння абедаць. Я больш нiколi да вас не прыйду.

Яна павярнула налева, i сцяна рыбаковай хаты адразу ж закрыла яе.

Коля сеў на камень - яго ўжо нагрэла сонца, ён быў сухi i цёплы, i толькi ў адным месцы цямнела сырая пляма. Гэта мокрая сукенка Танi кранулася каменя i пакiнула на iм свой след.

Коля пакратаў яго.

"Дзiўная дзяўчынка Таня, - падумаў ён таксама, як i Фiлька. - Цi не думае яна, што я баязлiвец? Дзiўная дзяўчынка, - рашыў ён цвёрда. - Хiба можна здзiўляцца таму, што яна зробiць цi скажа?"

I, зноў паклаўшы руку на камень, ён задумаўся.

А Фiлька нiчога не бачыў. Ён сядзеў за мыском на глiне i цягаў гусцёрак плоскiх рыбак з чорнымi вачыма - i выцягнуў карпа з вялiкай галавой, якога тут жа каменем забiў на пяску.

Пасля гэтага ён вырашыў адпачыць. Зiрнуў на масткi. Дзве вуды гойдалiся над вадой, лёскi былi туга напятыя - на iх хадзiла рыба, - але нiкога паблiзу не было - нi Колi, нi Танi.

I крамянiстая сцежка бязлюдная.

Ён паглядзеў таксама ўверх, на горы. I над гарамi хадзiў толькi вецер, таксама пустэльны, якi не наганяў нават асеннiх воблакаў.

Толькi адна кошка з кацянятамi валаклася з прыстанi ўгору.

IX

I ўсё-такi Таня прыйшла абедаць. Яна паднялася на ганак з шклянымi дзвярыма i рэзка адчынiла iх, шырока расхiнуўшы перад сабой, а сабака, як заўсёды, застаўся на ганку.

Таня гучна ляснула дзвярыма. Урэшце, гэта яе права прыходзiць, калi ёй захочацца, у гэты дом. Тут жыве яе бацька. Яна ходзiць да яго. I няхай нiхто не думае, што дзеля каго-небудзь альбо дзеля чаго-небудзь iншага, напрыклад, дзеля пiражкоў з чаромхай.

I Таня яшчэ раз стукнула дзвярыма, яшчэ мацней, чым да гэтага.

Дзверы зазвiнелi i запелi шкляным голасам.

Таня зайшла i села на сваё месца за сталом. У доме ўжо абедалi, i на стале стаяла поўная мiска з пельменямi.

- Таня! - узрадаваўся бацька. - Ты прыйшла? А Коля сказаў, што не прыйдзеш сёння. Сядай хутчэй i еш. Еш як след. Цёця Надзя зрабiла сёння для цябе пельменi. Паглядзi, як Коля iх лоўка зляпiў.

"Вось як, - падумала Таня, - ён i гэта ўмее!"

Яна ўпарта глядзела на бацьку, на сцяну, на добрыя рукi Надзеi Пятроўны, што падавалi ёй то хлеб, то мяса, а на Колю зiрнуць не магла.

Яна сядзела, нiзка схiлiўшыся над сталом.

Коля таксама сядзеў на сваiм месцы, унурыўшыся, увабраўшы галаву ў плечы. Аднак вусны яго моршчылiся ад усмешкi.

- Тата, - сказаў ён, - навошта ты сказаў Танi, што я зляпiў гэтыя пельменi? Яна iх не будзе есцi.

- Хiба вы сварылiся, дзецi? - запытаў з трывогай бацька.

- Што ты, тата! - адказаў Коля. - Мы нiколi не сварымся. Ты ж сам казаў, што мы павiнны быць сябрамi.

- Але, - сказаў бацька.

А Коля, перагнуўшыся праз стол да Танi, прагаварыў шэптам:

- Хто ж гэта казаў мне, што сёння не прыйдзе абедаць?

Таня адказала яму ўголас:

- Я зусiм не прыйшла абедаць. Я не хачу есцi. Не, не, я зусiм не хачу есцi! - гучна паўтарыла яна бацьку i яго жонцы, якiя разам загаварылi з ёй.

- Як жа гэта ты не хочаш есцi? - разгублена запытаўся бацька яшчэ раз. - А пельменi?

- Дзякуй, я паабедала з мамай.

- Не прасi яе, тата, у трэцi раз, - сказаў насмешлiва Коля, - яна ўсё роўна не будзе есцi.

- Шкада, - пашкадаваў бацька, - не хоча - дык не будзе. А дарма: пельменi такiя смачныя!

Вядома, яны былi смачнымi, гэтыя кавалачкi празрыстага цеста, напханыя ружовым мясам, якiя гэтыя недарэкi палiваюць воцатам. Хто ж палiвае iх воцатам - неразумныя людзi! Iх ядуць з малаком, i пасыпаюць зверху перцам, i глытаюць, як чароўны агонь, якi iмгненна ажыўляе кроў.

Думкi Танi праносiлiся ў галаве як маленькiя вiхуры, хаця сама яна строга глядзела ў сваю талерку, дзе стылi пельменi. I галава яе цiха круцiлася, таму што дома яна не пад'ела i таму што ў яе былi здаровыя плечы, моцныя рукi i дужыя ногi, i толькi сэрца яе не знала, чаго ж яму трэба. I вось прыйшла яна сюды, як сляпая, у гэты дом, i нiчога не бачыць, нiчога не чуе, акрамя стуку сваёй крывi. Можа, вучоная спрэчка супакоiць яе?

- Тата, - сказала раптам Таня, - а праўда, што селядцы ў моры салёныя? Так гаварыў мне Коля. Ён зусiм не прызнае заалогii.

- Што такое? Не разумею, - спытаў бацька.

Коля перастаў есцi. Ён выцер губы i правёў рукой па сваiм здзiўленым твары. Ён нiколi не гаварыў так. Аднак здзiўленне яго хутка знiкла, як толькi ён успомнiў, што яшчэ ранiцай рашыў не здзiўляцца, што б нi было - нi таму, што зробiць, нi таму, што скажа Таня.

I праз момант ён зноў спакойна i нерухома глядзеў на Таню чыстымi вачыма, у якiх, нiбы з глыбокага дна, падымалася цiхая ўсмешка.

- Так, не прызнаю, - сказаў ён. - Што гэта за навука: у кошкi чатыры нагi i хвост.

Лоб i шчокi Танi пачырванелi. Яна добра ведала, пра якую кошку ён гаворыць.

- А што ты любiш? - спытала яна.

- Матэматыку люблю... Калi дзве акружнасцi маюць агульную кропку, то... Лiтаратуру люблю, - дадаў ён, - гэта навука пяшчотная.

- Пяшчотная, - паўтарыла Таня.

I хаця душа яе была схiльна да мастацтва i сама яна любiла i Дзiкенса i Вальтэра Скота i яшчэ болей любiла Крылова i Гогаля, аднак з пагардай сказала:

- А што гэта за навука: "Асёл убачыў салаўя"?

Так размаўлялi яны, не смеючыся з уласных жартаў, з вачыма, поўнымi пагарды адзiн да аднаго, пакуль бацька, якi не мог зразумець iх спрэчкi, не сказаў:

- Дзецi, не гаварыце глупства, я вас перастаю разумець.

А Танiна галава круцiлася, моцна стукала ў вушах. Яна хацела есцi. Голад мучыў яе. Ён разрываў ёй грудзi i мозг i пранiкаў, здавалася, у кожную кроплю крывi. Яна закрыла вочы, каб не бачыць ежы. Калi ж яна адкрыла iх, то ўбачыла, што са стала ўжо прыбiраюць. Прыбралi мiску з пельменямi, прыбралi хлеб i соль у шкляной сальнiцы. Толькi яе талерка ўсё яшчэ стаяла на месцы. Але i па яе пацягнулася ўжо Надзея Пятроўна. Таня мiжволi прытрымала талерку рукой i тут жа пракляла сваю руку.

- Ты што? - спытала Надзея Пятроўна. - Можа, пакiнуць пельменi табе?

- Не, не, я толькi хацела даць сабаку некалькi штук. Можна?

- Зрабi ласку, - сказаў бацька, - аддай хоць усю талерку, гэта ж усё тваё.

Таня, пачапiўшы на вiдэлец некалькi халодных пельменяў, выйшла на ганак. I тут, прысеўшы на кукiшкi перад старым сабакам, яна з'ела iх адзiн за адным, амываючы слязьмi кожны.

Сабака, нiчога не разумеючы, гучна брахаў. I гэты гучны брэх перашкодзiў Танi пачуць крокi за спiной.

Бацькавы рукi раптам леглi ёй на плечы. Якiм пiльным позiркам паглядзеў ён ёй у вочы i на яе вейкi! Не, яна i не плакала зусiм.

- Я ўсё бачыў праз гэтыя шкляныя дзверы, - сказаў ён. - Што з табой, родная Таня? Якое ў цябе гора?

Ён падняў яе над зямлёй i патрымаў так, быццам уласнымi рукамi хацелася яму ўзважыць, наколькi цяжкое яно, гора дачкi. Яна пацiхеньку аглядвала яго. Ён здаваўся ёй яшчэ вельмi далёкiм i вялiкiм, як тыя дрэвы ў лесе, якiя яна не магла адразу ахапiць вачыма. Яна магла толькi дакрануцца да iх кары.

I Таня лёгенька прытулiлася да бацькавага пляча.

- Скажы мне, што з табой, Таня, можа, я дапамагу. Раскажы, што цябе радуе, аб чым ты смуткуеш i пра што ты думаеш цяпер.

Але яна яму нiчога не сказала, таму што думала так:

"Ёсць у мяне мацi, i дом у мяне ёсць, i абед, i нават сабака i кошка, а вось бацькi няма".

Хiба магла яна сказаць яму гэта, седзячы ў яго на каленях. Хiба, сказаўшы яму гэта, не прымусiла б яна яго змянiцца ў твары, можа, нават пабляднець, як не бляднеў ён перад самым страшным штурмам - смелы чалавек?

Але ў той жа самы час хiба магла яна ведаць, што цяпер - i калi спiць, i калi не спiць - ён не пераставаў думаць пра яе, з пяшчотай вымаўляў яе iмя, якое раней так рэдка ўспамiнаў. Што нават у гэтую хвiлiну, трымаючы яе на каленях, ён думаў:

"Сплыло маё шчасце, не гушкаў я яе на руках".

Што магла яна ведаць?

Яна толькi прытулiлася да яго, прыпала да грудзей.

Хаця была i не вясна, а ганак вiльготны ад халодных дажджоў i целу холадна пад лёгкай вопраткай, але i ў познюю восень, у гэты час, Танi было цёпла. Яна сядзела з бацькам доўга, пакуль над дарогай у крэпасць, над пабеленым вапнай каменнем, над хатай са шклянымi дзвярыма запалiлiся яе родныя сузор'i.

X

I дрэва можна лiчыць iстотай даволi разумнай, калi яно ўсмiхаецца табе вясной, апранутае лiсцем, калi яно гаворыць табе: "Добры дзень", калi ты ранiцай прыходзiш у свой клас i сядаеш на сваё месца ля акна. I ты таксама мiжволi гаворыш яму: "Добры дзень", хаця яно стаiць за акном на заднiм двары, дзе складваюць дровы для школы. Але праз шкло добра яго вiдаць.

Яно цяпер без лiсця. Але i без лiсця яно было прыгожае. Жывыя галiны яго iмкнулiся ў неба, а кара была цёмная.