Антон Олешко - Крумкачоў гай (на белорусском языке) Страница 2

Пачуўшы гул самалётаў, ён падняў галаву. Самалёты iшлi строем, як на парадзе.

"На Маскву садзяць, - падумаў ён, iдучы лесам. - Няўжо немцы возьмуць верх?"

Праз гадзiну Ворка быў у Граве. Ганна сустрэла яго з дзiцем на руках, заплаканая i ўчарнелая: учора немцы забралi ў яе карову.

"I да нашага роду дабралiся, рабаваць пачалi", - уздыхнуў Ворка.

- А цялушку пакiнулi?

- Пакiнулi... Цялушка ў кустах хадзiла.

- Цяпер трэба з жывёлай далей ад шашы - у лес. У каго яшчэ забралi?

- Занялi з чарады пятнаццаць кароў i пагналi.

- А ў нас учора забралi Данiка Мiколу.

- Iнвалiда? - здзiвiлася Ганна.

- Нехта, вiдаць, падаткнуў, што мае справу з Коршакам. От табе i iнвалiд... - нiбы мiж iншым сказаў Ворка.

- Таму, хто навёў, мала галаву знесцi. Такi час!

Ад слоў дачкi Ворка ўгнуў галаву. Яму здавалася, што калi яна спаткае яго позiрк, то адразу пазнае, чыя гэта работа. Дзiвячыся, як Ганна ўзлавалася ад навiны з Жорнаўкi, Ворка папытаўся:

- А што ў Граве чуваць?

- I ў нас усе пра Коршака гавораць. Былi б такiя ўсе, як ён, то даўно не было б немцаў. А то...

"Скажа мне ў вочы, што не пайшоў у армiю, а прыбег дамоў ды агiнаюся, назапашваю дабро", - сцяўшыся ўвесь, пачакаў ён, а пасля ў тон дачцэ сказаў:

- От бо, скажы, ёсць жа людзi!

Ганна памаўчала, пазiраючы на вулiцу, тады стала гушкаць на руках малую.

- Дзе цяпер мой Сымон? - бедавала яна. - Ужо можа, дачушка, наш тата ляжыць дзе пад ракiтаю зялёнай. От час прыйшоў!

Ворка пазiраў на дачку, на ўнучку, а сам думаў:

"Добрая цаца твой Сымон. Пабег чорт ведама куды. Што там у яго - дзе мацi цi цешча? Другiя вунь як зрабiлi..."

Убачыўшы слёзы на вачах у дачкi, сказаў:

- Кiнь плакаць. Давай думаць, што рабiцьмем.

- Нiчога не знаю, нiчога не ведаю...

- Хадзi сюды.

Яны селi ў баразне на агародзе сярод маку, што суха шапацеў лiсцём на ветры. Бацька сказаў, што трэба даставаць карову i што ён паможа. Трэба папытацца, можа людзi дзе прадаюць.

"Як прыйдзецца крута, то не ведаеш куды кiнуцца..." - падумаў ён i пашкадаваў, што пазаўчора не ўзяў у Петрыка соладу. Праз тыдзень можна было б мець самагонку, а з ёю i карову можна таргаваць. Нават у немцаў.

Ганна супакоiлася, не плакала ўжо.

- Пазаўчора была ў мяне жанчына з Сяльца. Казала, што ў iх начаваў Лычко Сымон з Гравы, калi ў чэрвенi нашы адступалi...

- Што ты кажаш!

- Пыталася, цi няма яго дома.

Навiна вельмi ўразiла Ворку.

- Глядзi... - Ворка азiраўся, - каб тая кабета не прывяла хвост у двор...

- Не павiнна. Пасядзела, распытала, як жыву, што чуваць у нас, i пайшла.

- Калi толькi яна ў Граве каму-небудзь сказала, што Сымон быў у Сяльцы, то трэба баяцца, дачка. Там часта бывае Коршак.

- Я ў яе пыталася... I так i гэтак... Але яна нiчога болей не сказала. Заходзiў, пераначаваў, а ранiцай пайшоў з яе сынам.

- А дзе ж гэта яны знюхалiся?

- На курсах трактарыстаў разам вучылiся.

- То можа нiчога, - Ворка супакоiў i сябе i дачку. - Многа людзей iшло. Дзён дзесяць назад зайшлi да нас удвох, з бародамi, як дзяды. Есцi прасiлi. Казалi, што iдуць з-пад Беластока.

Ворка доўга сядзеў, падпёршы рукамi галаву. Думаў аб тым, што рабiлася ў Жорнаўцы, у Граве i ў тым далёкiм Сяльцы, з якога нядаўна была ў Ганны жанчына. I ўсюды былi слёзы, страх i трывога.

Ворку ж пакуль што нiчога. Непрыемнасцi мiналi яго. I тут ён успомнiў Бойку Змiцера. Успомнiў яго словы: "Калi што трэба, то заходзь".

"Можа ён i з кароваю паможа?" - мiж iншым падумаў Ворка.

Праз колькi часу, развiтаўшыся з Ганнай, ён падаўся на шашу i пасля паўдня быў ужо ў горадзе.

Бойка сустрэў Дзiкуна ветлiва, як i першы раз.

- Можа што новенькае прывёз?

- Нiчога такога.

- Шкада...

Калi ж Бойка пачуў, якая патрэба прывяла да яго Ворку, адразу глянуў на гадзiннiк.

- Праз паўгадзiны машына iдзе ў Страхiнь, i карова будзе. Сам паедзеш з намi.

- Што ты кажаш?

- А цяпер пасядзi... У цябе, здаецца, ёсць радня ў Замошшы?

- Як жа, там дзядзiна жыве.

- То i добра. Схадзi пагасцi. Мне трэба ведаць, дзе браты Згiроўскiя. Старэйшы, Юзiк, у млыне рабiў, а малодшы служыў на базе. Не памятаеш iх?

- Памятаю.

- Ну вось...

Неўзабаве грузавiк, узнiмаючы клубы пылу, мчаў у саўгас "Ягадны".

Ворка са Змiтрам выбралi ў саўгасе пярэстую карову. Залыгваючы яе, Ворка бачыў, што на машыну немцы грузiлi свiней, авечак.

Iдучы па поплаве з каровай, Ворка быў сумеўся.

Спынiўся, нiбы падпасваў карову, а сам усё азiраўся на саўгас.

У яго нават з'явiлася думка кiнуць карову i хутчэй падацца дамоў.

Пачуўшы вiск свiней, Ворка адумаўся.

"Я не вазьму, то Змiцер забярэ i прап'е. На гэта ён здатны".

Позна вечарам карова была ўжо на двары ў Ганны.

- Тата, адкуль карова? - здзiвiлася Ганна.

- Купiў у засценку ў шляхцiца.

- Колькi далi?

- Дзесяць пудоў пшанiцы i мех аўса.

- Мала ён узяў за такую карову...

- Цяпер такi час, што няма калi вельмi таргавацца.

Павячэраўшы, Ворка пасядзеў на парозе ў сенцах, пасля пайшоў i лёг у каморы.

"Каб шафу добрую памог яшчэ дастаць Змiцер. I ложак нiкеляваны..." падумаў ён, падбiваючы падушку.

Можа вiною было новае месца цi цвыркун не даваў заснуць, бо Ворка доўга варочаўся на ложку. Потым пачуў далёкi стрэл. Выйшаў на двор, узлёгся на плот. У сяле была цiшыня.

"А што, калi Сымон не пайшоў на ўсход, а далучыўся да Коршака?" - усплыла думка, горкая, як чэмер.

Раптам з-пад Крумкачовага гаю пачулася аўтаматная чарга:

- Тра-та-та! Та-та!

"Коршак прыйшоў. Дрыжы, Бойка Змiцер", - падумаў Ворка i сам задрыжаў, як асiнавы лiст.

Доўга стаяў Ворка ў поцемках каля плота, пасля пацiху пасунуўся ў сенцы.

Назаўтра ён выбраўся ад дачкi толькi пасля позняга снедання. Сонца паднялося ўжо i добра прыпякала. Ён iшоў узлескам Крумкачовага гаю. Зноў пад арэхавым кустом убачыў тую самую каску. Узяў яе асцярожна i схаваў у густым ядлоўцавым кусце.

"Можа яшчэ спатрэбiцца. Такi цяпер час", - падумаў ён i, выйшаўшы на старую дарогу, убачыў на траве сляды ад машыны.

"Гэтага ўчора не было", - здзiвiўся Ворка i раптам падаўся па следу ў глыб лесу. На грудку спынiўся. Тут якраз была прагалiна, i сляды ад машыны паўз самыя кусты паварочвалi назад.

"Заязджалi... Схавалi нешта", - азiраўся Ворка.

На прагалiне ўскапаная зямля была здратавана ботамi.

Тупаючы па ўзгорку, ён бачыў акуркi i гiльзы ад аўтаматных патронаў i нiяк не мог дадумацца, што тут рабiлася ноччу.

"Гэта не Коршакава работа. Нехта другi быў", - думаў ён аж да самага дому.

Жонка спаткала яго ў сенцах.

- Дзе ты хаця быў?

- У Ганны. Дзе ж яшчэ?

Калi яна даведалася, што ў дачкi здарылася, забедавала:

- Няхай бярэ дзiця ды едзе сюды. У Граве ёй не жыццё, калi няма Сымона. Вакол чужыя людзi.

- Як гэта чужыя?

- А што ж, сваякi? I яшчэ табе скажу - не швэндайся нiдзе ноччу... Нарвешся...

- На каго?

- Хоць бы на таго Коршака. Зловiць з мяшком, не пагладзiць па галаве. Хопiць таго, што напрыносiў. На сто гадоў не назапасiш.

- Ну добра, добра... Учора вазiлi грэчку?

- Падвечар трохi вазiлi.

- Лiха iх галаве.

Жонка пайшла ў агарод, а Ворка ўсё пазiраў на сонца. Як толькi сцямнела, ён адразу падаўся з мяшком за вароты, скiраваў сцежкай на грачанае поле.

"Нiкому не буду кланяцца, нi ў кога прасiць не буду", - разважаў ён каля кучак над мяшком. Рабiў усё не спяшаючыся, па-гаспадарску: падтрасаў мех, утоптваў яго каленам i, калi набiў грэчкi пад самую завязку, то ледзь закiнуў мех за плечы.

Назад Ворка дарогай не пайшоў. Усё можа здарыцца. Напаткаецца свой чалавек, то пасля папагавораць суседзi.

Ён падаўся полем у канец сяла. Дабрыў да свайго агарода, сеў на мяжы. Цяжка сапучы, азiраўся на цёмныя хаты.

I раптам данеслiся далёкiя стрэлы з Крумкачовага гаю. Ворка падхапiўся i, сам яшчэ не ведаючы чаму, падаўся на паплавы. Стрэлы не сцiхалi. Ворка тады пусцiўся подбегам.

Ён ужо быў далёка за сялом, калi сцiхлi стрэлы ў Крумкачовым гаi. Тады ён спынiўся, патаптаўся на паплавах i вярнуўся назад. Iсцi ў лес яму ўжо не хацелася.

Ноччу ён кепска спаў, часта прачынаўся i выходзiў на двор. "Хто там страляе кожную ноч?" - ён ужо не мог спакойна жыць.

Ранiцай па сяле разнеслася чутка, што Коршак узарваў мост на шашы за Боркамi i спалiў можа трыццаць машын. А Ворка ўсё думаў пра сваё:

"Ад нас Боркi за трыццаць кiламетраў, i людзi знаюць, што там учора было. А гэта ж пад бокам страляюць каторую ноч - i нiхто нiчога не ведае..."

Пасля паўдня Ворка пайшоў у другi канец сяла, а адтуль быццам бы падаўся ў дуброву. У лесе завярнуў на лог i перад захадам сонца быў ужо на грудку ў Крумкачовым гаi.

Зямля тут была ўскапана ўжо ў другiм месцы. На жвiры зноў былi сляды. Цяпер можна было разабраць, што машыны прыходзiлi сюды з шашы.

Ворка доўга таптаўся на грудку каля ялiны, задзiраў галаву, пазiраў на вострую вяршалiну, што, здавалася, даставала ўгары да белых воблакаў. Падышоў да камля, пакратаў пазногцем чыстую, як сляза, кроплю смалы. Глянуў уверх. Ад выносiстага шэрага ствала ва ўсе бакi адыходзiлi галiны.

Ворка ўзяўся за першую сухую галiну, падцягнуўся i палез. Ён ужо быў высока, i калi адхiлiў яловую галiну, то прагалiна цяпер была перад iм як на далонi. Правей iшла дарога, з якой заварочвалi на грудок машыны.