Болеслав Прус - Грахi маленства (на белорусском языке) Страница 8

- Цi любiце вы лавiць рыбу?

У гэты момант дзяўчаты ўзялiся пад рукi, пачалi шаптацца, бегаць па алеi i смяяцца, як ашалелыя. Аслупянеўшы, я круцiў у руках вудачку, з-за якое ледзь не атрымаў ад сiвага каня капытам за тое, што рваў з яго хваста валасенне.

Я ўжо хацеў пакрыўджана адысцiся, але дзяўчаты вярнулiся i Зося сказала:

- Лёня просiць цябе, каб вы адно аднаму гаварылi па iменi.

Я пакланiўся моўчкi, заклапочана, а яны зноў засмяялiся i пабеглi ў бок сажалкi.

- Вы ведаеце... - пачала Лёня, але адразу ж паправiлася: - Ты ведаеш, Зося, што мама рашуча не дазваляе нам плаваць у чоўне. Я сказала, што нас будзе вазiць твой брат, аднак мама...

Яна даўгавата шаптала штосьцi Зосi на вуха, i я адразу здагадаўся, пра што. Мама, напэўна ж, баiцца, каб я не патапiў дзяўчат - я, такi плывец, вучань другога класа!..

Мне стала сорамна. Лёня заўважыла гэта i раптам сказала:

- А вы нам...

Зноў паправiла сама еябе:

- Папрасi, Зося, брата, каб ён нарваў нам белых гарлачыкаў. Яны такiя прыгожыя, а я нiколi iх у руках не трымала.

Я адразу павесялеў. Цяпер можна i паказаць, што я ўмею.

У сажалцы расло шмат гарлачыкаў, аднак не каля берага, а трохi далей. Я выламаў прут i ўвайшоў у човен, якi захiстаўся.

У гарлачыкаў калiвы нiбы пружыняць. Зачэпiш дубцом - наблiзяцца, а потым зноў адплываюць. Я выламаў даўжэйшы дубец, з нейкiм нiбы кручком на канцы. На гэты раз пашанцавала. Моцна падчэплены гарлачык падплыў вось-вось... Я працягнуў левую руку - яшчэ далекавата. Укленчыў на самым носе лодкi, перахiлiўся i ўжо хацеў iрвануць тую лiлiю, ды раптам - ба-бух у ваду! Дубец мой вывалiўся з рукi, а гарлачык - адплыўся.

Дзяўчаты - у крык... Я крычу: "Гэта нiчога! Нiчога! Тут мелка!.." Вылiваю ваду з шапкi, надзяваю яе на галаву i, брыдучы па пахi ў вадзе, а па каленi ў гразi, iрву гарлачыкi - адзiн, другi, трэцi, чацвёрты...

- Казiчак, мiлы, вылазь! - крычыць заплаканая сястра.

- Хопiць, хопiць ужо! - уторыць ёй Лёня.

А я не слухаю... Iрву пятую, шостую i дзесятую кветку, а потым лiсты...

З сажалкi выйшаў я мокры з ног да галавы, ногi вышэй каленяў i рукавы - у гразi. На беразе Зося плача, Лёня не хоча браць кветак, а за iмi хаваецца перапалоханы Валек...

Бачу, што i ў Лёнiных вачах таксама слёзы, аднак яна раптам пачынае смяяцца:

- Зiрнi, Зося, якi ў яго выгляд!..

- Божа, што скажа тата? - крычыць сястра. - Казiчак, ты ўжо хоць твар памый, ты ж увесь замазаны.

Машынальна бяруся рукой у гразi за нос. Лёня ад смеху ажно сядае на траве. Зося таксама смяецца, выцiраючы вочы, нават i Валек адкрывае рот, з якога чуецца штосьцi падобнае на бляянне.

Цяпер дзяўчаты заўважаюць яго.

- Што гэта? - пытаецца Зося. - Адкуль ён тут узяўся?

- Ён прыйшоў сюды з тваiм братам, - адказвае Лёня. - Я бачыла, як ён краўся кустамi.

- Божа, што ў яго за капялюш!.. Чаго ён, Казiк, хоча ад цябе? - спыталася сястра.

- Ходзiць за мною ўжо некалькi дзён.

- Ага! Гэта Казя з iм, вiдаць, гуляў, калi ўцякаў ад нас, - пакеплiвае Лёня. - Зiрнi, Зося, як яны выглядаюць абодва - адзiн увесь мокры, а другi не памыты... Ой, не вытрываю ад смеху!..

Гэтае параўнанне з Валекам зусiм не спадабалася мне.

- Ты, Казiчак, памыйся i iдзi дадому пераапрануцца, а мы тым часам пойдзем у альтанку, - сказала Зося, паднiмаючы Лёню, якая ад празмернай весялосцi была ледзь не ў iстэрыцы.

Яны пайшлi. Засталiся мы з Валекам i пук гарлачыкаў на траве, якiх нiхто не падняў.

"Такая ўзнагарода за маю самаахвярнасць?" - падумаў я горка, адчуваючы ў вуснах гразь. Зняў шапку. Страхоцце - што з ёю зрабiлася!.. Як ануча, што мыць падлогу, а казырок у адным месцы адлазiць. З мундзiра, з камiзэлькi, з кашулi сцякае вада. У ботах - ажно хлюпае, як паварушышся. Я адчуваю, што з палатна на мне робiцца сукно, з сукна скура, а са скуры драўнiна. А адтуль, дзе альтанка, чуваць Лёнiн смех, - яна расказвае пра мяне гувернантцы.

Праз момант яны будуць тут. Я хачу памыцца, але, не дакончыўшы, уцякаю, бо яны ўжо iдуць!.. Ужо на алеi бачу iхнiя сукенкi, чую поўны здзiўлення голас гувернанткi. Яны адрэзалi мне дарогу дахаты, я паварочваю ў iншы бок, да плота.

- Дзе ж ён? - крыклiва пытаецца гувернантка.

- Ён там, там!.. Яны абодва ўцякаюць! - адказвае Лёня.

Цяпер я заўважаю, што Валек бяжыць следам за мною. Дабягаю да плота, малы за мною. Лезу на жэрдзе, ён таксама. I калi мы абодва, тварам у твар, сядзiм верхам на плоце, у кустах паказваюцца Лёня, Зося i гувернантка.

- Ах, i гэты прыяцель! - крычыць, смеючыся, Лёня.

Я саскочыў з плота i папёр полем да нашага флiгеля, а Валек увесь час за мной. Яму, вiдаць, падабаецца гэтая аблава, бо ён раскрывае рот i бляе, што мае азначаць задавальненне.

Я спынiўся, страшэнна ўзлаваны.

- Дарагi мой, чаго ты хочаш ад мяне?.. Чаго ты за мной валочышся? спытаўся я.

Валек вельмi здзiвiўся.

- Адчапiся, пайшоў прэч ад мяне! - гаварыў я, сцiскаючы кулакi. - Сораму мне нарабiў, усе з мяне смяюцца... Калi яшчэ раз прычэпiшся, адлупцую...

Сказаўшы гэта, я пайшоў, а хлопец застаўся.

Адышоўшыся трохi, я азiрнуўся, - ён стаяў на тым самым месцы. Глядзеў на мяне i ўголас плакаў.

Пудзiлам уляцеў я ў нашу кухню. Куды нi ступлю - вады з мяне нацячэ. Куры, парастапырваўшы крылы, з перапалоханым кудахтаннем кiнулiся да вокнаў, дзеўкi пачалi рагатаць, а Вайцехова пляснула рукамi.

- Ах, мая долечка! А што ж гэта з табой? - закрычала кабецiна.

- Не бачыце?.. У сажалку ўвалiўся, вось i ўсё!.. Дайце мне, Вайцехова, палатняны гарнiтур, чаравiкi, кашулю... Толькi хутчэй.

- Гора маё з гэтым Казем, - адказала яна. - Да пiнжака, вiдаць, гузiкi не прышыты... Казька, паварушыся, знайдзi чаравiкi!

Вайцехова пачала расшпiльваць мой мундзiр, здымаць яго пры дапамозе другой дзеўкi. Сяк-так справiлiся, а з ботамi было нямала клопату. Нi туды нi сюды. Нарэшце паклiкалi конюха. Мне давялося легчы на тапчане, Вайцехова з дзеўкамi трымалi мяне пад пахi, а конюх сцягваў боты. Я думаў, што ён мне ногi павыкручвае. Затое праз нейкiя паўгадзiны я быў як лялька - выцерты, пераапрануты, прычасаны. Прыбегла Зося i прышыла гузiкi да палатнянага пiнжака. Вайцехова мокрую вопратку выкруцiла, вынесла на гарышча, i - цiха.

Аднак бацька, прыйшоўшы дахаты, ведаў ужо ўсё. Ён паглядзеў на мяне кплiва, пакiваў галавой i сказаў:

- Дурань ты, дурань!.. Iдзi цяпер да Лёнi, няхай табе купiць новыя порткi.

Тут прыйшоў пан вiнакур. I той агледзеў мяне, пасмяяўся, аднак я падслухаў, як ён казаў бацьку ў канцылярыi:

- Хлопец рухавы! За дзеўкамi ў агонь палезе... Як i мы ў маладыя гады, пане Ляснеўскi.

Я здагадаўся, што ўжо ўвесь двор ведае пра маю сiмпатыю да Лёнi, i мне было вельмi сорамна.

Пад вечар прыйшлi панi, Лёня i гувернантка, i ў кожнай з iх - о, дзiва! быў прышпiлены да сукенкi гарлачык... Мне хацелася схавацца пад зямлю, уцячы, але мяне паклiкалi, i я апынуўся перад панямi.

Гувернантка, як я заўважыў, прыглядалася да мяне вельмi прыязна. А панi графiня пагладзiла мяне па шчацэ i дала мне некалькi цукерак.

- Хлопчык мой, - сказала яна, - гэта добра, што ты такi ветлiвы, але прашу цябе - нiколi не вазi паненак чоўнам. Добра?

Я пацалаваў яе руку i штосьцi мармытнуў.

- I сам таксама не плавай. Абяцаеш?

- Не буду плаваць.

Пасля яна звярнулася да гувернанткi i пра нешта пагаварыла па-французску. Я пачуў слова "эро", што паўтарылася некалькi разоў. На бяду, бацька таксама пачуў гэтае "эро" i аказаўся:

- Ваша праўда, панi графiня. Iрад, сапраўдны iрад!..

Панi засмяялiся, а потым, калi яны пайшлi, Зося намагалася растлумачыць бацьку, што "эро" пiшацца "heros" i па-французску азначае не iрад, а герой.

- Герой? - паўтарыў бацька. - Ён такi герой, што сапсаваў мундзiр i порткi, а мне прыйдзецца бухнуць Шулiму злотых з дваццаць. На чорта яно, такое геройства, дзе iншым трэба за яго плацiць!

Мне было вельмi прыкра ад такiх празаiчных бацькавых поглядаў. Аднак я дзякаваў богу, што толькi на поглядах справа i закончылася.

З гэтага часу я сустракаўся з Лёняй не толькi ў парку, але i ў палацы. Разоў некалькi абедаў там, ад чаго вельмi бянтэжыўся, i амаль штодня падвячоркаваў, калi давалi каву або сунiцы цi малiны з цукрам i смятанкай.

Часта я гутарыў са старэйшымi панямi. Графiня здзiўлялася маёй начытанасцi, якая iшла ў мяне з гарбунковай бiблiятэкi, а гувернантка, панна Клеменцiна, проста захаплялася мною. Гэтай сiмпатыяй я карыстаўся дзякуючы не столькi маёй эрудыцыi, колькi гутаркам пра пiсара, пра якога я ведаў, дзе ён цяпер стаiць наглядчыкам над парабкамi i што думае пра панну Клеменцiну. Нарэшце гэтая светлая асоба прызналася мне, што зусiм не думае выходзiць замуж за пiсара, але вельмi хацела б узняць яго маральна. Сказала мне, што на яе разуменне роля жанчын ва ўсiм свеце заключаецца ў тым, каб узнiмаць мужчын, i што я, калi вырасту, павiнен сустрэць такую жанчыну, якая мяне ўздыме.

Павучаннi гэтыя вельмi мне падабалiся. Я ўсё больш ды больш старанна прыносiў панне Клеменцiне весткi пра пiсара, а яму пра панну Клеменцiну, за што меў ласку ў абаiх.

Жыццё ў палацы, як я сёння яго ўспамiнаю, было тады асаблiвае. Да графiнi праз дзень, праз два прыязджаў яе жанiх, а панна Клеменцiна разоў па некалькi на дзень наведвала тыя закуткi парку, з якiх магла ўбачыць пiсара, або, як яна гаварыла, прынамсi, пачуць яго голас, мусiць, тады, калi ён лаяў парабкаў. Са свайго боку, пакаёўка паплаквала ў кожным акне па чарзе, зноў жа па пiсары, а рэшта дзяўчат, пераймаючы панства, размяркоўвала свае пачуццi памiж лёкаем, буфетчыкам, кухарам, кухарчуком i фурманам. Нават сэрца старой Салюсi не было свабодным. Яго займалi iндыкi, гусакi, качары, пеўнi i каплуны разам з iх разнапёрымi сяброўкамi, у таварыстве якiх ключнiца тапталася з ранку да вечара.