Болеслав Прус - Грахi маленства (на белорусском языке) Страница 9

Жыццё ў палацы, як я сёння яго ўспамiнаю, было тады асаблiвае. Да графiнi праз дзень, праз два прыязджаў яе жанiх, а панна Клеменцiна разоў па некалькi на дзень наведвала тыя закуткi парку, з якiх магла ўбачыць пiсара, або, як яна гаварыла, прынамсi, пачуць яго голас, мусiць, тады, калi ён лаяў парабкаў. Са свайго боку, пакаёўка паплаквала ў кожным акне па чарзе, зноў жа па пiсары, а рэшта дзяўчат, пераймаючы панства, размяркоўвала свае пачуццi памiж лёкаем, буфетчыкам, кухарам, кухарчуком i фурманам. Нават сэрца старой Салюсi не было свабодным. Яго займалi iндыкi, гусакi, качары, пеўнi i каплуны разам з iх разнапёрымi сяброўкамi, у таварыстве якiх ключнiца тапталася з ранку да вечара.

Само сабой, што нам, дзецям, у такiм занятым акружэннi жылося прывольна. Мы гулялi цэлымi днямi i толькi тады сустракалiся са старэйшымi, калi нас клiкалi на абед, на падвячорак цi на спачын.

Дзякуючы такой свабодзе мае адносiны з Лёняй склалiся даволi арыгiнальна. Праз некалькi дзён яна гаварыла мне "Казя", потым "ты", распараджалася мною, нават крычала на мяне, а я яшчэ ўсё звяртаўся да яе на "вы", усё менш ды менш гаварыў, а больш слухаў. Часамi ўва мне абуджалася гордасць чалавека, якi праз год можа пайсцi ў трэцi клас. Тады я праклiнаў тую хвiлiну, калi паслухаў Лёню ўпершыню, пайшоў клiкаць сястру. Я гаварыў самому сабе:

"Няўжо ж яна думае, што я на службе ў яе, як мой бацька ў яе мацi?.."

Такiм чынам я бунтаваў самога сябе, вырашаў, што больш такое не паўторыцца. Аднак, як толькi сустракаўся з Лёняй, адвага пакiдала мяне, а калi крышку яе i заставалася, дык зноў жа Лёня загадвала з такой нецярплiвай просьбай, так тупала ножкай, што я павiнен быў выконваць усё. Калi ж аднойчы злавiў вераб'я i аддаў яго ёй не адразу, яна закрычала:

- Не хочаш, дык i не трэба!.. Абыдуся без твайго вераб'я!..

Яна так пакрыўдзiлася i так гарэла ад цiкаўнасцi, што я пачаў упрошваць яе ўзяць вераб'я. А яна - не i не!.. Ледзь упрасiў, вядома ж, пры дапамозе Зосi, аднак з тыдзень яна ўсё наракала:

- Я табе такой непрыемнасцi нiколi ў жыццi не зрабiла б. Ведаю цяпер, якi ты верны! У першы дзень скокнуў у ваду, каб нарваць мне гарлачыкаў, а ўжо ўчора нават не захацеў дазволiць пагуляць трохi з птушкай. Усё я ведаю... О! Нiводзiн iншы хлопец не паступiў бы са мной такiм чынам.

Калi ж пасля ўсялякiх маiх тлумачэнняў я, урэшце, папрасiў яе хоць ужо не злавацца, яна адказала:

- А хiба ж я злуюся?.. Ты ж i сам добра ведаеш, што не злуюся. Мне толькi прыкра было. А ўжо як мне прыкра было, гэтага нiкому не ўявiць... Няхай табе Зося скажа, як мне прыкра было.

Тады Зося з урачыстым выглядам растлумачыла мне, што Лёнi было вельмi, ну, проста вельмi прыкра.

- Зрэшты, няхай Лёня сама скажа табе, як ёй было прыкра, - закончыла мая дарагая сястрычка.

Так мяне слалi ад Анны да Кайяфы*, каб акрэслiць ступень той прыкрасцi, i я зўсiм разгубiўся.

* Тут - у сэнсе ад аднаго начальнiка да другога.

Я ператварыўся ў машыну, з якое Лёня i Зося рабiлi ўсё, што iм толькi хацелася, бо кожны дзень маёй самастойнасцi прыносiў той цi iншай з iх адны прыкрасцi, а ўжо яны iх перажывалi разам.

Калi б бедны Юзя ўстаў са свае магiлы, ён не пазнаў бы мяне ў асобе зацюканага, паслухмянага кавалерчыка, якi вечна па штосьцi хадзiў, нешта прыносiў, нечага шукаў, пра штосьцi не ведаў, у нечым не разбiраўся i раз-поразу атрымлiваў вымовы. А калi б гэта бачылi мае сябры!..

Аднойчы панна Клеменцiна была занята больш, чым заўсёды. Бо пiсар назiраў за нечым каля канюшнi, крокаў некалькi ад мiлай альтанкi. Карыстаючыся гэтым, мы ўтраiх вышмыгнулi за парк, у тыя кусты, дзе рос ажыннiк.

Страхоцце, колькi iх там, ажынаў, было! Што нi ступiш, дык i куст, а на кожным процьма ягад, чорных i буйных, як слiвы. Спачатку мы збiралi iх разам, перагукваючыся ад захаплення. А неўзабаве змоўклi i разышлiся кожны ў свой бок. Не ведаю, як там дзяўчаты, але я, утапiўшыся ў найгусцейшых кустах, забыўся пра ўсё на свеце. Што гэта былi за ажыны!.. Сёння няма такiх нават i ананасаў.

Стамiўшыся стаяць, я сеў, стамiўшыся сядзець - лёг на кустах, як на шырокiм спружынiстым крэсле. Тут было так цёпла, так мякка, так шчодра, што я аж падумаў: так вось жылося Адаму ў раi. Божа мой, божа, чаму я не быў Адамам? Да сённяшняга дня на праклятым дрэве раслi б яблыкi, бо каб зрываць iх, я нават рукi не ўзняў бы над галавой...

Расцягваючыся, як вуж, на гнуткiх кустах, я адчуваў невыказнае шчасце галоўным чынам па той прычыне, што можна было зусiм не думаць. Часамi я паварочваўся дагары тварам, галавой нiжэй за рэшту цела. Лiстота, што варушылася ад ветрыку, песцiла мой твар, а я глядзеў у вялiзнае неба i з неабдымным задавальненнем уяўляў, што вось мяне - зусiм няма. Лёня, Зося, парк, абед дый школа з панам iнспектарам здавалiся сном, што быў калiсьцi, але прайшоў, можа, сто год таму назад, а можа, i тысячу. Бедны Юзя ў небе, вiдаць, адчувае цяпер тое самае. Якi ён шчаслiвы!..

Нарэшце мне ўжо i ажынаў не хацелася. Я адчуваў, як ласкава гойдаюць мяне кусты, бачыў кожную хмарку, што паволi плыла па блакiце, чуў шалясценне кожнага лiста, а сам анiчога не думаў. Ды тут мяне штосьцi тузанула. Я ўсхапiўся, не разумеючы, што да чаго. Нейкi момант было цiха, як i раней, а потым пачуўся Лёнiн плач i крык:

- Зося!.. Панна Клеменцiна!.. Памажыце!..

Гэта страшна, калi дзiця крычыць: "Памажыце!.." У галаве маёй мiльганула слова "змяя!". Калючыя кусты хапалi мяне за вопратку, аблытвалi ногi, тузалi, адпiхалi... не, яны моцна трымалi мяне, не пускалi, як быццам жывая пачвара, а Лёня тым часам крычала: "Памажыце!.. Божа мой, божа!.." I я адчуваў толькi адну, як сонца, ясную рэч, што неабходна цi памагчы, цi загiнуць самому.

Стомлены, паабдзiраны, а найбольш перапалоханы, я прадзёрся нарэшце туды, адкуль чуўся Лёнiн плач.

Яна сядзела на кусце, дрыжала, ломячы рукi.

- Лёня!.. Што з табой? - першы раз звярнуўся я да яе па iменi.

- Аса!.. Аса!..

- Аса? - паўтарыў я, кiдаючыся да Лёнi. - Укусiла цябе?

- Яшчэ не, але...

- Дык што...

- Лазiць па мне...

- Дзе?

З вачэй яе цяклi слёзы. Яна вельмi саромелася, але страх перамог.

- Залезла ў панчоху... Божа мой, божа... Зося!..

Я стаў перад ёю на каленi, але шукаць асу яшчэ не асмельваўся.

- Дык вымi ты яе, - сказаў я.

- Я ж баюся. О божа!..

Лёня дрыжала як у лiхаманцы. I я праявiў звышсмеласць.

- Дзе яна ў цябе?

- Цяпер ходзiць па калене...

- Няма яе нi тут, нi тут.

- Яна ўжо вышэй... Ах! Зося, Зося!..

- Дык i тут жа яе няма...

Лёня закрыла твар рукамi.

- Вiдаць, яна ў сукенцы схавалася... - сказала, яшчэ горш заплакаўшы.

- Злавiў! - закрычаў я. - Гэта ж муха...

- Дзе?.. Муха?.. - спыталася Лёня. - I праўда муха! Ах, якая вялiкая... А я была ўпэўнена, што гэта аса. Я думала, што памру... Божа! Якая я дурная.

Выцерла вочы i адразу пачала смяяцца.

- Забiць яе цi выпусцiць? - спытаўся я, паказваючы Лёнi няшчасную муху.

- Як сабе хочаш, - адказала Лёня зусiм ужо спакойна.

Я хацеў муху забiць, але - не хапiла рашучасцi. А таму, што i крылы, i ўся яна была вельмi памятая, я асцярожна палажыў яе на лiсце.

А Лёня тым часам вельмi ж прыглядалася да мяне.

- Што з табой, - спыталася яна раптам.

- Нiчога, - адказаў я, намагаючыся засмяяцца.

I тут адчуў, што сiлы раптоўна пакiдаюць мяне. Сэрца бiла, як звон, у вачах пацямнела, халодны пот выступiў на ўсiм целе, i, стоячы на каленях, я захiстаўся.

- Што з табой, Казя?

- Нiчога... Толькi я думаў, што з табой здарылася няшчасце...

Каб Лёня не абхапiла мяне, не палажыла маю галаву сабе на каленi, я разбiў бы нос аб зямлю.

Нейкая цёплая хваля шуганула ў маю галаву, пачуўся шум у вушах i зноў Лёнiн голас:

- Казя!.. Мiлы Казя... Што з табой?.. Зося!.. Божа мой, ён самлеў... Што ж мне няшчаснай рабiць?..

Яна абняла мяне аберуч за галаву i пачала цалаваць. На ўсiм твары я адчуваў яе слёзы. Мне было так шкада яе, што, сабраўшы рэшткi сiл, я сяк-так падняўся.

- Ды нiчога мне... Ты не бойся, - вырвалася з маiх грудзей.

I сапраўды, слабасць прайшла таксама хутка, як i прыйшла. У вушах перастала шумець, у вачах пасвятлела, я ўзняў галаву з Лёнiных каленяў i, гледзячы ў яе вочы, пачаў смяяцца.

Цяпер i Лёня ўжо смяялася.

- Ах ты, нягодны, ах ты, нядобры, - гаварыла яна, - столькi мне страху нарабiў. Як жа гэта ты з-за такога глупства самлеў?.. Калi б гэта нават i аса была, яна ж не з'ела б мяне... А што я тут з табой рабiла б?.. Нi вады, нi людзей, Зося кудысьцi пайшла, а мне самой трэба было б ратаваць такога вялiкага хлопца. Сорам табе!

Вядома ж, я саромеўся. Цi ж можна было так палохаць яе?

- Ну, як табе? - пыталася Лёня. - Эх, вiдаць, ужо лепш, бо ты не такi бледны. Раней ты быў - як палатно... Аднак i я, - дадала яна, пачакаўшы, здорава буду выглядаць, калi мама пра гэта даведаецца!.. Ах, божа мой, страшна нават дадому вяртацца...

- Пра што мама даведаецца? - спытаўся я.

- Пра ўсё, а найгорш - пра асу...

- Дык не кажы нiкому.

- Што з таго, што я не скажу, - амаль прашаптала яна, адвёўшы ўбок вочы.

- Можа, ты думаеш, што я скажу? - спытаўся я. - Далiбог, нiкому анi слова.

- А Зосi?.. З ёю можна сакрэтнiчаць.

- I Зосi не скажу. Нiкому.